***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***
ΣΤΙΣ ΣΚΑΛΕΣ
«Αρχίζει έτσι, εδώ στις σκάλες, σε αυτόν τον ουδέτερο χώρο, αυτόν τον ενδιάμεσο χώρο που δεν είναι έξω αλλά ούτε είναι μέσα. Μια γυναίκα έχει μόλις διπλοκλειδώσει μια βαριά πόρτα και κατεβαίνει βιαστική τις σκάλες. Φοράει γκρίζο παντελόνι, γκρίζα παπούτσια με λευκές σόλες, μία μαύρη κοντομάνικη μπλούζα και ένα λευκό δερμάτινο τζάκετ. Μία μεγάλη τσάντα είναι περασμένη στον ώμο της. Κατεβαίνοντας τις σκάλες ρίχνει το κλειδί μέσα στην τσάντα της. Η βαλίτσα της έχει φορτωθεί στο ταξί. Δεν είναι μόνη. Την περιμένουν. Βγαίνει από την αυλή. Είναι η ώρα που η νύχτα γίνεται μέρα, η ώρα που το σκοτάδι αρχίζει και διαλύεται, ο ουρανός φωτίζεται αχνά. Διακρίνεται ο βράχος της Ακρόπολης πίσω από τη σιλουέτα της γυναίκας. Η γυναίκα μόλις τώρα βγήκε και ξέφυγε. Είναι έξω. Ταξιδεύει.»
Έτσι αρχίζει το βιβλίο της Έλενας Πέγκα ΑΘΗΝΑ ΔΕΛΧΙ ΑΘΗΝΑ. Με τρόπο εξόχως κινηματογραφικό. Αν και η αλήθεια είναι ότι δεν βρίσκομαι εδώ με την ιδιότητα του κριτικού κινηματογράφου ή του διοργανωτή κινηματογραφικών φεστιβάλ, αλλά με την ιδιότητα… του γκρούπι. Του γκρούπι της Έλενας Πέγκα.
Διότι εδώ και δυο δεκαετίες (για την ακρίβεια από το 1998 που είδα στο θέατρο ΑΜΟΡΕ το θεατρικό της έργο ΒΑΛΣ ΕΞΙΤΑΣΙΟΝ) ακολουθώ με μανία τις θεατρικές και συγγραφικές της διαδρομές.
Με την ίδια μανία διάβασα και το πρώτο της αυτό μυθιστόρημα, το οποίο δεν ξέρω αν θα μπορούσε να το ορίσει κανείς ως “ταξιδιωτικό” (με τον τρόπο που ορίζονται τα μυθιστορήματα του Πάτρικ Λη Φέρμουρ για παράδειγμα) σίγουρα όμως θα μπορούσε να του βάλει ως υπότιτλο… Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΠΟΥ ΤΑΞΙΔΕΥΕΙ.
Είναι αυτή η γυναίκα (η κεντρική ηρωίδα, η Έλενα δηλαδή) η οποία ξεκινά από την Αθήνα, πηγαίνει στην Ινδία, επιστρέφει στην Αθήνα και αναζητά την ταυτότητά της, το παρελθόν της, την ελευθερία της, θέτοντας συνεχώς μια σειρά από επιτακτικά ερωτήματα.
Ο χρόνος ανοίγει και κλείνει σαν ακορντεόν (με αλλεπάλληλα flash back και flash forward) ενώ η Ινδία γίνεται το πεδίο των εσωτερικών της αντιπαραθέσεων.
Ας επιστρέψουμε όμως στην εισαγωγή του μυθιστορήματος, η οποία μου θύμισε τα ντεκουπαρισμένα σενάρια που κρατάνε οι σκηνοθέτες στο γύρισμα.
Αλλά δεν είναι μόνο η εισαγωγή: το βιβλίο αυτό χωρίζεται σε μικρά κεφάλαια, τα περισσότερα από τα οποία αρχίζουν με ένα τίτλο και μια ολιγόλογη περιγραφή.
Είναι σαν να θέλει η συγγραφέας να δώσει στους συνεργάτες-αναγνώστες της (διότι έτσι αντιμετωπίζει τους αναγνώστες, ως συνεργάτες) τα βασικά στοιχεία της σκηνής που πρόκειται να γυριστεί μπροστά στα μάτια τους.
παράδειγμα
ΤΙΤΛΟΣ: Ο Βάλε ΜΑΣ ΔΕΙΧΝΕΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΠΟ ΤΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΠΟΥ ΕΙΔΕ ΣΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ.
«Ο Βάλε φορά το μπεζ παντελόνι του με την τσάκιση που φορούσε το πρωί. Έχει αλλάξει πουκάμισο. Έχει φορέσει ένα λευκό και τα σκούρα μαλλιά του είναι ακόμη υγρά από το ντους που μόλις έκανε. Του πηγαίνει όταν είναι κομψά ντυμένος. Μοιάζει με ηθοποιό από ιταλική ασπρόμαυρη ταινία, με τον Μαρτσέλλο Μαστρογιάννι.»
άλλο παράδειγμα
ΤΙΤΛΟΣ: Ο ΠΡΩΤΕΑΣ ΔΕΝ ΓΕΛΟΥΣΕ
«Ένας μεγαλόσωμος άντρας βγαίνει από το νερό και ξαπλώνει στο μάρμαρο σαν κήτος. Το φως, έτσι όπως πέφτει πάνω του, παραμορφώνει το σχήμα του.»
Απίστευτο; Ξεκάθαρες σκηνοθετικές οδηγίες, που απευθύνονται στους ηθοποιούς (για το πως πρέπει να αντιδράσουν), στον ενδυματολόγο (για το πως πρέπει να σιδερώσει την τσάκιση του παντελονιού) ή τον διευθυντή φωτογραφίας (για το πως πρέπει να φωτίσει το σχήμα ενός σώματος).
Τώρα θα μου πείτε: μα η Έλενα Πέγκα (εκτός από συγγραφέας) είναι και σκηνοθέτης: έχει η ίδια σκηνοθετήσει αρκετά από τα θεατρικά της κείμενα- κάτι εξαιρετικά σπάνιο στον χώρο του θεάτρου. Με λίγα λόγια: έχει μια διακριτική εμμονή ελέγχου της πρόσληψης του γραπτού της κειμένου. Πιστεύει ότι οι λέξεις δεν πρέπει να αφήνονται ακαθοδήγητες πάνω σε ένα χαρτί, αλλά να τις παίρνει κανείς από το χέρι για να είναι σίγουρος που θα πάνε.
Στα κείμενά της (και στα θεατρικά και στα διηγήματα) εμπεριέχεται και η σκηνοθεσία, κάτι που εδώ (στο ΑΘΗΝΑ ΔΕΛΧΙ ΑΘΗΝΑ) είναι παραπάνω από εμφανές. Πρώτα βάζει την εικόνα και μετά το περιεχόμενό της. Και έτσι είναι σίγουρη γι αυτό που θέλει να μας δείξει, ακόμη κι αν το κάνει με καλοσχεδιασμένες ερωτήσεις.
τίτλος ΤΑΞΙΔΙ
«Ξύπνησα πολύ νωρίς και βγήκα με τα εσώρουχα στη μικρή ιδιωτική βεράντα του δωματίου Topaz. Πήρα μαζί μου το βιβλίο μου, ήταν το Αυτοί που Μένουν και Αυτοί που Φεύγουν της Έλενα Φεράντε, και καθώς διάβαζα σήκωσα το βλέμμα μου από τις σελίδες και κοίταξα ψηλά στη στέγη. Το βλέμμα μου συνάντησε το βλέμμα του όμορφου νεαρού που χθες βράδυ μας έφερε ποτήρια για την μπίρα. Κοιταχτήκαμε ακίνητοι και οι δύο.»
Αυτό που κυριαρχεί δεν είναι οι εικόνες, αλλά το βλέμμα της Έλενας πάνω στις εικόνες. Το βλέμμα της Έλενας πάνω στο ταξίδι. Κινηματογραφικό βλέμμα.
Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΠΟΥ ΤΑΞΙΔΕΥΕΙ λοιπόν, είναι το κινηματογραφικό υποκείμενο αυτής της ιστορίας, ή μάλλον αυτών των ιστοριών αφού το βιβλίο αποτελείται από επάλληλες ιστορίες, φαινομενικά ανεξάρτητες, αλλά στην ουσία αλληλένδετες, οι οποίες συνθέτουν τις πολλές αλήθειες ενός κόσμου που συνεχώς αποκαλύπτεται.
τίτλος Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ
«Η γυναίκα στο δρόμο, η γυναίκα που ταξιδεύει, παρατηρεί με θαυμασμό τον κόσμο που της φανερώνεται. Πώς είναι ο κόσμος. Αυτός ο κόσμος με τις πολλές του αλήθειες.»
Ποιο είναι όμως αυτό το Ταξίδι της ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΠΟΥ ΤΑΞΙΔΕΥΕΙ; Έχει γεωγραφικό προσδιορισμό και αν ναι τί ρόλο παίζει η γεωγραφία των ερωτημάτων τα οποία υπάρχουν διάσπαρτα σε όλες σχεδόν τις σελίδες του βιβλίου; Αυτό το ερώτημα μένει να το απαντήσετε εσείς!
τίτλος ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ
«Πώς πραγματοποιείται η μεταμόρφωση; Ό,τι ισχύει για τα άψυχα πράματα, ισχύει και για τα ζωντανά; Πότε συμβαίνει; Όταν κάτι δεν μπορεί να συνεχιστεί έτσι όπως ήταν και πρέπει να αλλάξει; Όταν έχει έρθει η φθορά; Η αίφνης μέσα σε μία έμπνευση;»
Όπως και να το δούμε βέβαια, το προφανές ταξίδι είναι η Ινδία. Έτσι 23 (!) από τα κεφάλαια του βιβλίου έχουν τίτλο την λέξη ΤΑΞΙΔΙ. Κάποιες φορές νομίζεις ότι πρόκειται για το ίδιο κεφάλαιο σε 23 διαφορετικές εκδοχές, σε 23 διαφορετικές ατελείς συνέχειες, σε 23 εκκρεμείς υποσχέσεις που επιχειρούν να πραγματοποιηθούν στο επόμενο ή το μεθεπόμενο κεφάλαιο.
τίτλος ΑΠΩΛΕΙΑ
«Έξω υπήρχε ένα δυνατό φως πάνω από τα κεφάλια μας καθώς περπατούσαμε χωρίς να ξέρουμε που πηγαίναμε. Τόσο πολύ λευκό φως έσβηνε τα περιγράμματα των σπιτιών, των δέντρων, των πραγμάτων. Έκρυβε τις σκληρές εικόνες φτώχειας ανθρώπων άστεγων, δεξιά και αριστερά. Προσωρινά τις έκρυβε, σαν να τις έσβηνε, όπως κάνει και η μνήμη. Όπως θα κάνει και η δική μας μνήμη. Περπατούσαμε διακρίνοντας ίσκιους μόνο. Οι ίσκιοι ήταν απαλοί. Ήταν παλιοί και νέοι Θεοί; Τι προστάτευαν αυτή την ώρα, αυτό το απόγευμα στην πόλη της Τζαϊπούρ; Περπατούσαμε για να περπατήσουμε, χωρίς να φοβόμαστε αν θα χαθούμε, χωρίς να φοβόμαστε την άλλη, την αποκρουστική όψη της μαγείας, την τρομακτική όψη της δυστυχίας, την απελπισίας. Περπατούσαμε με την παράξενη βεβαιότητα πως είμαστε περαστικές, πως όλο αυτό το χάσιμο στους σκιερούς, άγνωστους δρόμους είναι μια στιγμή που δεν θα κρατήσει, καθώς οι στιγμές δεν κρατάνε.»
Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΠΟΥ ΤΑΞΙΔΕΥΕΙ, η αφηγήτρια του βιβλίου, αποτυπώνει εικόνες φθοράς, απόγνωσης, φτώχειας, ξεριζωμού. Εικόνες περήφανων ανθρώπων και πληγωμένων ζώων, εικόνες μιας άγνωστης θρησκείας και μιας κοινής πίστης.
«Ένας σκελετωμένος γέροντας με τουρμπάνι, σαν γιόγκι, σαν ξωτικό, ξυπόλυτος, διπλωμένος σκούπιζε με ένα ψάθινο σκουπάκι μεθοδικά τον κήπο από τα πεσμένα φύλλα και τα ξερά λουλούδια. Κανείς άλλος δεν ήταν εκεί.» (…)
«Διάφοροι άνθρωποι προσπάθησαν να μας πουλήσουν πράγματα, άλλοι περίμεναν στις γωνίες έτοιμοι να μας δώσουν πληροφορίες που δεν ζητήσαμε. Είχαν ένα πρωτόγονο σύστημα εμπορίου. Όλα τα αντικείμενα έμοιαζαν χρησιμοποιημένα, σαν να είχαν περάσει από πολλά χέρια. Ακόμη και στα φαρμακεία τα κουτάκια ήταν στοιβαγμένα χωρίς τάξη και έμοιαζαν σαν να είχαν ανοιχτεί. Τίποτα δεν υπήρχε καινούργιο, σφραγισμένο, αχρησιμοποίητο.» (…)
«H έννοια της ατομικότητας, της ιδιοκτησίας, δεν έχει σημασία εδώ, σκέφτομαι. Εδώ οι άνθρωποι ζούνε με παλιά, μεταχειρισμένα, εξοικειωμένοι με την φθορά.»
Σε κάθε βήμα της όμως στην Ινδία αυτή η ΓΥΝΑΙΚΑ προσπαθεί να προσδιορίσει τον εαυτό της, την ταυτότητά της, την σχέση της με τον χρόνο (το παρελθόν και το παρόν) και κυρίως την σχέση της με τον χώρο, με το τώρα.
«Ο χρόνος εδώ δεν υπάρχει. Οι μαϊμούδες τρέφονται με φύλλα, καρπούς, μικρά έντομα ή ερπετά. Δεν ξέρω αν επιβιώνουν μόνες τους σε αυτό το ξερό μέρος ή αν κάποιος τις φροντίζει. Τις τάιζε ο μοναχός. Τι τις τάιζε μέσα από την πάνινη τσάντα του; Ήταν πάνινη ώστε να μην βλέπουν τι είχε μέσα και του την άρπαζαν.
Φεύγοντας από εδώ, ο χρόνος θα ξαναπάρει μπρος. Η διαφορά ανάμεσα στα χρόνια θα έχει πάλι η σημασία της. Θα επιστρέψει η αίσθηση του ιστορικού χρόνου: Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα σε εκατό χρόνια, ποια είναι η διαφορά ανάμεσα σε χίλια. Αλλά και η αίσθηση του καθημερινού χρόνου με τις ώρες, τα λεπτά και αυτή θα επανέλθει.
Εδώ υπάρχει μόνο χώρος. Το μέρος έχει καταπιεί τη χρονική κλίμακα. Με καλεί να ξεχάσω. Μου λέει: Οι χρονολογίες, οι ημερομηνίες του κόσμου, τα γεγονότα, αυτά που γνωρίζεις, εδώ δεν έχουν αξία.»
Υπάρχουν και άλλες λέξεις που επαναλαμβάνονται στους τίτλους, όπως οι ΠΕΤΡΕΣ (οι πολύτιμες και ημιπολύτιμες, ο μαλαχίτης, ο αμέθυστος, η φεγγαρόπετρα, το τοπάζιο, που συναντά στο δρόμο της Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΠΟΥ ΤΑΞΙΔΕΥΕΙ) αλλά και οι “ανάγλυφες πέτρες με τις χιλιάδες λεπτομέρειες που είναι χτισμένοι οι ινδουιστικοί ναοί. Ένα σύμπαν χαραγμένο σε πέτρες.”
«Το Δελχί είναι ένα παλίμψηστο από πόλεις. Επί αιώνες κατακτητές έρχονταν, γκρέμιζαν και έχτιζαν. Πέτρες μεταφέρονταν, προθέτονταν, φτιάχνονταν τείχη, παλάτια, ναοί για τόσο διαφορετικούς θεούς για τόσο διαφορετικούς πιστούς.» (…)
Ένα σύμπαν γεμάτο από πέτρες και ανθρώπους που μετακινούνται. Από ιστορίες ξεριζωμού, από την Θεσσαλονίκη (όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε η Έλενα), από την Μικρά Ασία (από όπου κατάγεται ο παππούς της), από την Κωνσταντινούπολη, από την Αθήνα, από την Τζαϊπούρ, από το Νέο Δελχί. Ένα σύμπαν γεμάτο σπίτια καταγωγής και μνήμης που τα κουβαλάμε για πάντα στην πλάτη μας.
τίτλος ΣΤΑΥΡΟΔΡΟΜΙ
«Άκουσε ένα σούρσιμο κοντά της. Άνοιξε τα μάτια της να δει τι το προκάλεσε. Μια χελώνα. Μεγάλη, βαριά και βραδυκίνητη, στάθηκε κοντά της. Κοίταξε με περιέργεια το αρχαίο ζώο που φοράει το σπίτι του σαν την σπονδυλική του στήλη.»
Και πώς τελειώνει όλο αυτό το ταξίδι της ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΠΟΥ ΤΑΞΙΔΕΥΕΙ; Σιγά μην σας πω. Στον κινηματογράφο …η λέξη σπόιλερ είναι ιερή, σαν τις αγελάδες στην Ινδία. Αυτό που μπορώ να σας πω ωστόσο είναι ότι, πριν ακόμη ανοίξετε το βιβλίο, θα πρέπει να ετοιμαστείτε να δώσετε απαντήσεις, τολμηρές και απρόσμενες όσο και τα ερωτήματα που θέτει συνεχώς.
*** Ο Ορέστης Ανδρεαδάκης γεννήθηκε το 1963 στο Ηράκλειο Κρήτης. Αποφοίτησε από τη Σχολή Κινηματογράφου Λυκούργου Σταυράκου και από το 1986 μέχρι και το 1991 έζησε κατά διαστήματα στη Γαλλία (Παρίσι- Λυμπερόν) και στην Ελβετία (Γενεύη), όπου παρακολούθησε μαθήματα γαλλικής λογοτεχνίας, ιστορίας της τέχνης, θεωρίας του κινηματογράφου, καθώς και μαθήματα ζωγραφικής και εικαστικών εγκαταστάσεων. Το 1995 συμμετείχε στην ίδρυση του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας Νύχτες Πρεμιέρας. Εργάστηκε ως Διευθυντής Συντονισμού και Επικοινωνίας και το 2007 ανέλαβε την θέση του Καλλιτεχνικού Διευθυντή. Είναι κριτικός κινηματογράφους και ο νέος Διευθυντής του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
