Η Ιζαμπέλ Αλιέντε, η Δικτατορία και η Κοινωνική Ανισότητα, γράφει η Μαριαλένα Ηλία

7 March 2021

***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Η Ιζαμπέλ Αλιέντε είναι Χιλιανή μυθιστοριογράφος και ανιψιά του πρώην προέδρου της χώρας, Σαλβαδόρ Αλιέντε (1970-1973). Μετά από το στρατιωτικό πραξικόπημα στη Χιλή το 1973, αυτοεξορίζεται στο Καρκάσας της Βενεζουέλας όπου και εργάζεται ως δημοσιογράφος. Στο μεταξύ, τη θέση του Σαλβαδόρ Αλιέντε αναλαμβάνει ο Αουγούστο Πινοσέτ, αρχηγός του στρατού, ο οποίος και διοργάνωσε το πραξικόπημα του τέος προέδρου. Έτσι η χώρα μπαίνει σε μια εποχή δικτατορικής διακυβέρνησης η οποία και διαρκεί περίπου δεκαεφτά χρόνια. Στο βιβλίο της, Του Έρωτα και της Σκιάς, που εκδόθηκε το 1984, η συγγραφέας εξιστορεί μια ιστορία αγάπης που εξελίσεται μεταξύ μιας δημοσιογράφου, της Ιρένε Μπελτράν και ενός φωτογράφου, του Φρανσίσκο Λεάλ ,καθώς προσπαθούν να ξεσκεπάσουν ένα εγκλήμα του δικτατορικού, στρατιωτικού καθεστώτος της χώρας. Η Αλιέντε, σίγουρα επηρεασμένη από τα δικά της βιώματα, εκθέτει μέσα από το έργο της την κοινωνική ανισότητα εν καιρό δικτατορίας.

Η συγγραφέας καταφέρνει να παρουσιάσει την κοινωνική ανισότητα που διαιωνίζει η δικτατορία των Ένοπλων Δυνάμεων, μέσα από την πληθώρα και ετερομορφία των χαρακτήρων της. Για παράδειγμα, υπάρχει ο ιδεαλιστής, αναρχικός καθηγητής Λεάλ (πατέρας του Φρανσίσκο), η γυναίκα της ‘υψηλής’ κοινωνίας Μπεατρίς ( μητέρα της Ιρένε), ο πολιτικοποιημένος παπάς Χοσέ (αδερφός του Φρανσίσκο) και οι αγρότες της οικογένειας Ρανκίλεο ανάμεσα σε πολλά άλλα πρόσωπα. Η διαφορετική πραγματικότητα των ατόμων από ανόμοιες κοινωνικές βαθμίζες, παρουσιάζεται εύστοχα μέσα από την δυσαρμονία που εμφανίζει η ζωή του Χαβιέρ Λεάλ με αυτήν της Μπεατρίς Μπελτράν, σε μία κατά τα άλλα κοινή κατάσταση- τη δικτατορία. Παρακάτω παραθέτονται κάποια αποσπάσματα από το βιβλίο τα οποία απεικονίζουν αυτή τη συνθήκη. Στο πρώτο απόσπασμα η συγγραφέας αναφερόμενη στο Χαβιέρ Λεάλ, γράφει

«Αγαπούσε τη δουλειά του σαν βιολόγου και σκεφτόταν ν’ αφοσιωθεί στη διδασκαλία, αλλά οι συνθήκες τον είχαν σπρώξει σ΄ενα βιομηχανικό εργαστήριο, όπου μέσα σε λίγα χρόνια κατέλαβε ανώτερη θεση (…) Ωστόσο, αυτά τα προσόντα σε τίποτα δεν του χρησίμεψαν οταν φτιάχνονταν οι καταλόγοι των προγραμμένων από τη στρατιωτική χούντα. Η συνδικαλιστική του δράση βάρυνε σαν στίγμα στα μάτια των καινούριων Αρχών. Πρώτα άρχισαν να τον παρακολουθούν, ύστερα να τον παρενοχλούν και τελικά τον απέλυσαν. Όταν έμεινε χωρίς δουλειά και έχασε κάθε αυταπάτη πως θα μπορούσε να βρει δουλειά, ο Χαβιέρ άρχισε να καταρρέει.»

Ειναί σαφές ότι ο μηχανισμός της δικτατορίας διαβλέπει να ‘προστατέψει΄ την ακεραιότητα του καθεστώτος και έτσι οποιοσδήποτε υποκείμενος κίνδυνος αφανίζεται. Στην προκειμένη περίπτωση ο Χαβιέρ τιμωρείται για την σινδικαλιστική του δράση και λόγω αυτού απολύεται μεθοδευμένα από τη δουλειά του. Όπως αναφέρει και η μυθιστοριογράφος, ο άντρας ‘έχασε κάθε αυταπάτη΄ αφού πλέον αντιλαμβάνεται πως η πορεία της ζωής του είναι διαγεγραμμένη με βάση το καθεστώς. Οπόταν, ο Χαβιέρ ανήκει στην ομάδα των πολιτών που ‘διαγράφονται’ από την κοινωνιά λόγω των ιδεολογικών τους αντιλήψεων, και ως εκ τούτου χάνουν και οποιεσδήποτε οικονομικές και κοινωνικές αναλύξεις. Έτσι, η φτώχεια και η κοινωνική απομόνωση συμβαδίζουν με τους ‘αντιστάτες΄του καθεστώτος. Με βάση αυτά, είναι σημαντικό να επισημανθεί πως οι ιδεολογίες του συγκεκριμένου ανθρώπου προέρχονται από ένα λιτά οικονομικό οικογενειακό περιβάλλον. Συγκεκριμένα, οι γονείς του Φρανσίσκο και του Χαβιέρ είναι μετανάστατες από την Ισπανία, οι οποίοι με δυσκολίες κατάφεραν να χτίσουν μια αξιοπρεπή ζωή παρά τις πολλαπλές τους ελλείψεις. Έτσι, η ‘αντι-καθεστωτική’ πρακτική του Χαβιέρ συνάδει και με την οικονομική του πραγματικότητα. Εύλογα λοιπόν, ακολουθεί μια στάση ζωής που πάει κόντρα στην προκειμένη δικτατορία. Λόγω αυτού, η μοίρα του στο σύστημα είναι προκαθωρισμένη, αφού το παρελθόν του τον διαγράφει ως κοινωνική απειλή.

Αντιθέτως, η Μπεατρίς Μπελτράν μια γυναίκα της ευμερούς μερίδας του πληθυσμού, συνεχίζει να χαίρει των πλεονεκτημάτων της δικής της τάξης. Φυσικά οι ίδιες οι αντιλήψεις της για την κοινωνική διαστρωμάτωση είναι αυτές που ωθών τόσο την δική της καλοπαίρεση όσο και την αποδοχή της προς τις Αρχές. Σε ένα σημείο στο έργο, η Μπεατρίς επιστρέφοντας από τις διακόπες της, βρίσκεται στο ταξί μαζί με την κορή της Ιρένε και τον Φρανσκίσκο για να φτάσουν σπίτι. Εκεί η Αλιέντε μας παραθέτει τις σκέψεις της γυναίκας αυτής μέσω της χρήσης της τριτοπρώσοπης αφήγησης.

«(…) μπόρεσε να θαυμάσει το το ωραίο θέαμα της πόλης με την άνοιξη, τους καθαρούς δρόμους, τους τοίχους φρεσκοβαμμένους, τους ανθρώπους ευγενείς και πειθαρχημένους, γι΄αυτό έπρεπε να ευγνωμωνούν τις Αρχές, όλα ήταν ελεγχόμενα και τέλεια επιτηρημένα. (…) τα ψηλά τείχη που έκρυβαν την περιοχή της φτώχειας, όπου η ζωή κυλούσε έξω από την κατεστημένη τάξη και τους νόμους του Θεού. Καθώς βρίσκονταν σε αδυναμία να εξαλείψουν την αθλιότητα, είχαν απαγορεύσει να γίνεται λόγος γι΄αυτήν. Οι ειδήσεις του Τύπου ήταν καθησυχαστικές, οι ανθρώποι ζούσαν σ΄ένα μαγεμένο βασίλειο.»

Όπως διαφένεται από το παράπανω απόσπασμα, η Μπεατρίς δεν αντιλαμβάνεται καμιά δυσάρεστη συνθήκη εν καιρώ δικτατορίας. Αντιθέτως, νιώθει ευγνωμοσύνη για το έργο των Αρχών αφού φαίνεται πως όλοι οι πολίτες της χώρας ζουν σ΄αυτό το ‘μαγεμένο βασίλειο’ που ζει και η ίδια. Παρόλα αυτά, η συγγραφέας δεν παραλείπει να καυστηριάσει την μονοδιάσταση προοπτική που έχει αυτή η γυναίκα, καθώς φέρνει στο φως το ‘είναι’ και το ‘φαίνεσθαι’ που διαμορφώνει η δικτατορία. Όπως γράφει πολύ γλαφυρά, ‘καθώς βρίσκονταν σε αδυναμία να εξαλείψουν την αθλιότητα, είχαν απαγορεύσει να γίνεται λόγος γι΄αυτήν’. Έστι, η κοινωνική ανισότητα είναι κρυμμένη πίσω στα ‘ψηλά τείχη’ που διαχωρίζουν τους ευνοημένους από τους εγκαταλελειμένους πολίτες. Συνεχίζοντας στο ίδιο ύφος, η Αλιέντε εξιστορεί,

«Τους δυσαρεστημένους τους χαρακτήριζαν αντιπατριώτες, μια και η ευτυχία ήταν υποχρεωτική. Με βάση ένα διαχωριστικό νόμο άγραφο, άλλα γνωστό σε όλους, υπήρχαν δυο χώρες στο ίδιο εθνικό έδαφος, μια της χρυσής και πανίσχυρης ελίτ και μια άλλη της σιωπηλής και περιθωριακής μάζας. Είναι το κοινωνικό κόστος, αποφαίνονταν οι νεόκοποι οικονομολόγοι της νέας σχολής, κι έτσι το επαναλάμβαναν τα μέσα επικοινωνίας.»

Όπως προκύπτει από τα πιο πάνω, η δικτατορία των Ενόπλων Δυνάμεων έχει ως αποτέλεσμα την διαιώνιση της διχοτόμησης της κοινωνίας και ως επακόλουθω την φαινομενική δημιουργία δύο χωρών ‘στο ίδιο εθνικό έδαφος’. Κι όμως, αυτή η κατάσταση αν και γνωστή σχεδόν σε όλους, καλύπτεται από ένα μανδύα οικονομολογικής ‘αναγκαιότητας’, όπου η κοινωνική ανέχεια γίνεται ουσιαστικά ‘άγραφος νόμος’ για χάρη της πλουτοκρατίας.

Κλείνοντας, με βάση την παραπάνω αποσπασματική ανάλυση της ζωής του Χαβιέρ και της Μπεατρίς, γίνεται σαφές το γεγονός ότι μια χώρα η οποία κυβερνάται δικτατορικά, διευρύνει την κοινωνική ανισότητα, μιας και η ευνοούμενοι συνεχίζουν να ευνοούνται, ενώ οι περιθωριοποιημένοι συνεχίζουν να περιθωριοποιούνται. Αυτό το γεγονός όμως είναι απόρροια των ιδεολογικών αξιών που συνδέονται με τα διάφορα κοινωνικά στρώματα. Με άλλα λόγια, ένας άνθρωπος φτωχός προ- δικτατορίας, πιθανότατα θα συνεχίσει να είναι φτωχός εν δικτατορία, εν μέρη λόγω των ιδεολογικών και υπαρξιακών του αξιών (που απορρέουν συνήθως από την κοινωνική του θέση). Έτσι, θέτεται το ερώτημα- ποιούς ευνοεί τελικά ένα δικτατορικό καθεστώς και ποίος είναι ο απότερως σκοπός του; Αυτό είναι ένα ερώτημα που χρήζει ατομικού αλλά και κοινωνικού προβληματισμού, γιατί όταν ο άνθρωπος παύει να επιλέγει για τον εαυτό του και γίνεται άβουλος και παθητικός, επηρεάζει την βιοσιμότητα του συνόλου. Ως πιθανή απάντηση, μα κυρίως ως τροφή για σκέψη στο ερώτημα που τέθηκε, παρατείθεται ο περιεκτικός διάλογος μεταξύ μάνας και κόρης- Ιρένε και Μπεατρίς Λεάλ.

«Δεν υπάρχει δουλειά για όλους, μαμά».

«Τί θέλεις; Να μην υπάρχει διαφορά ανάμεσα στους φτωχούς και στους καθώς πρέπει ανθρώπους;»

Ίσως η κοινωνική ανισότητα να είναι ο αυτοσκοπός;

Αναζητήστε τα βιβλία της Ιζαμπέλ Αλιέντε στις Εκδόσεις Ψυχογιός

***Η Μαριαλένα Ηλία έχει σπουδάσει Αγγλική Γλωσσολογία και Φιλολογία στην Αγγλία. Ασχολείται με την συγγραφή τόσο στα ελληνικά όσο και στα αγγλικά. Ποιήματα της και δοκίμια, έχουν δημοσιευτεί σε διάφορα ελληνικά, λογοτεχνικά περιοδικά. Παράλληλα, καταπιάνεται με τη ζωγραφική την οποία αγαπά ιδιαιτέρως.