***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***
Ακόμα και πριν αφοσιωθεί αποκλειστικά στη συγγραφή, ο Ζαν Μπακ υπήρξε ένας σκληρά εργαζόμενος «υπηρέτης» του πολιτισμού. Επί χρόνια υπάλληλος στο υπουργείο Πολιτισμού του Λουξεμβούργου, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία του Εθνικού Οπτικοακουστικού Κέντρου στην γενέτειρα του, την Ντουντελάνζ, το οποίο διηύθυνε έως το 2016. Όπως ο αφηγητής της βραβευμένης και πολυμεταφρασμένης ημι-αυτοβιογραφικής νουβέλας του με τίτλο «Ερασιτέχνης», η οποία κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Βακχικόν, ασχολήθηκε από νεαρή ηλικία με την φωτογραφία, τον κινηματογράφο και το σχέδιο, ενώ συμμετείχε στις μαθητικές και φοιτητικές διαδηλώσεις που έλαβαν χώρα στο Λουξεμβούργο στον απόηχο του γαλλικού Μάη του ’68. Σήμερα, συνταξιούχος πλέον, παρακολουθεί με αμείωτο ενδιαφέρον τα κοινωνικοπολιτικά κινήματα ανά την υφήλιο και παραμένει πεπεισμένος ότι οι νέοι της εποχής μας έχουν τόσο τη βούληση όσο και τη δύναμη να δημιουργήσουν έναν καλύτερο κόσμο.
Χριστίνα Σανούδου, 5 Μαρτίου 2021
Πάνω από μία δεκαετία έχει περάσει από τότε που γράψατε τον «Ερασιτέχνη». Πόσα έχουν αλλάξει από τότε, μέσα σας και γύρω σας;
Θα ήθελα να πω ότι όλα όσα σχετίζονται με την κοινωνία, την πολιτική, την κουλτούρα, τη ζωή γενικότερα έχουν αλλάξει ριζικά, και όχι μόνο μετά τον κορονοϊό. Οι πιο καθοριστικές αλλαγές για μένα ήταν ο θάνατος του πατέρα μου και η ανεξαρτητοποίηση των παιδιών μου που σήμερα ζουν στο Βερολίνο και την Κολωνία. Ταυτόχρονα, η δουλειά μου μού έδωσε την ευκαιρία να διαμορφώσω τις πολιτιστικές εξελίξεις στο Λουξεμβούργο. Έχω πια βγει στη σύνταξη κι έχω περισσότερο χρόνο για γράψιμο. Η σχέση μου με τη λογοτεχνία έχει αναπτυχθεί, έχει βαθύνει κι είχα πολύ θετικές εμπειρίες ως τώρα. Το τελευταίο μου μυθιστόρημα γράφτηκε σε διάστημα οκτώ ετών και εκδόθηκε μέσα στο 2020. Είμαι πολύ ευχαριστημένος, παρότι η έκδοση συνέπεσε με την μαύρης κορονο-τρύπας. Ορισμένα στοιχεία από τον «Ερασιτέχνη» επανεμφανίζονται κι εδώ σε ένα διαφορετικό περιβάλλον.
Παρακολουθώ τις κοινωνικές εξελίξεις με τεράστιο ενδιαφέρον. Αρκετές είναι ανησυχητικές. Δεν είμαστε πια στον Μάιο του ’68 και έχουμε κάνει μερικά βήματα πίσω στα πεδία της δημοκρατίας, της πολυφωνίας, του ανθρωπισμού και της ανεκτικότητας. Αλλά έχουν γεννηθεί και ορισμένα θαυμάσια κινήματα.
Ποια κοινά στοιχεία μοιράζεται ο αφηγητής του «Ερασιτέχνη» με τον νεότερο εαυτό σας;
Ο αφηγητής συγκλίνει με τον νεότερο εαυτό μου. Και με τον γηραιότερο. Αλλά και καθένας από τους υπόλοιπους χαρακτήρες του βιβλίου συνδέονται λιγότερο ή περισσότερο με τις προσωπικές μου εμπειρίες. Είναι λογοτεχνικές φιγούρες και ως τέτοιες συνιστούν αναπόσπαστα κομμάτια του εαυτού μου. Όλοι μαζί αντανακλούν το μωσαϊκό εκείνης της εποχής, τον τρόπο με τον οποίο τη βίωσα και εξακολουθώ να την προσεγγίζω σήμερα.
Θα λέγατε ότι ο γαλλικός Μάιος του ’68 και οι διαδηλώσεις, που ενέπνευσε στο Λουξεμβούργο και αλλού, άφησαν το στίγμα τους στις Ευρωπαϊκές κοινωνίες;
Ο Μάιος του ’68 συνέβαλε σε τεράστιο βαθμό στην απόσυρση του παλιού και την ανάπτυξη σύγχρονων κοινωνιών. Στο Ανατολικό Μπλοκ, στην Πράγα, το κίνημα της άνοιξης του 1968 υπό κομουνιστικό καθεστώς ήταν διαφορετικό αλλά όχι λιγότερο σημαντικό. Οι συνθήκες των διαδηλώσεων ήταν ποικιλόμορφες και έντονες και η εξέγερση των νέων, με όχημα της τη μουσική και το σινεμά, στράφηκε ενάντια στις παλιές μορφές εξουσίας, ενάντια στη στρατιωτικοποίηση και τη βία, ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ. Ήταν ένα απίστευτο, σχεδόν παγκόσμιο κάλεσμα για μια νέα εποχή, έναν νέο τρόπο σκέψης, για τη σεξουαλική απελευθέρωση κόντρα την πατριαρχία. Στο Λουξεμβούργο, τρία χρόνια αργότερα, ήταν το ίδιο. Θα έλεγα, χωρίς να υπερβάλω ιδιαίτερα, ότι η φιλελεύθερη κοινωνικό-δημοκρατική κυβέρνηση που προέκυψε από τις εκλογές του 1974 ήταν έμμεσο αποτέλεσμα του κινήματος διαμαρτυρίας. Οι αναγκαίες μεταρρυθμίσεις που ξεκίνησαν τότε, ιδιαίτερα στον χώρο της εκπαίδευσης και του πολιτισμού, έκτοτε έχουν προχωρήσει περαιτέρω και, πιστεύω, αποτελούν ένα σημαντικό κομμάτι του σύγχρονου κράτους του Λουξεμβούργου.
Κατά τη γνώμη σας, πόσο διαφορετικοί είναι οι σημερινή νέοι από τη δική σας γενιά; Ενδιαφέρονται λιγότερο να αλλάξουν τον κόσμο;
Δεν νομίζω ότι οι νέοι σήμερα ενδιαφέρονται λιγότερο για τα πολιτικά τεκταινόμενα. Αλλά η σκληρή αναζήτηση για δουλειά, η οικονομική κρίση, οι πολιτικές εξελίξεις που οδήγησαν στο λαϊκισμό και η πανδημία έχουν αλλάξει σημαντικά το περιβάλλον. Οι νέοι σήμερα είναι πιο επιμελείς, έχουν ισχυρότερο το αίσθημα του δικαίου, το βλέπω στα παιδιά και τα εγγόνια μου, στους φίλους τους, και είναι πιο ευαισθητοποιημένοι σε θέματα οικολογίας. Η διαμαρτυρία τους στρέφεται επίσης ενάντια στην υπερεκμετάλλευση των διαθέσιμων πόρων, στο να μένουμε απαθείς απέναντι στη φτώχεια και την κραυγαλέα ανισότητα. Δεν ξέρω αν η γενιά μας θα συμμετείχε σε ΜΚΟ σε τέτοιο βαθμό όσο πολλοί νέοι άνθρωποι σήμερα. Kαι το κίνημα Friday for Future έχει μόλις ξεκινήσει.νΚαι άλλη μια αλλαγή: χωρίς το Facebook, το Twitter, το YouTube ήμασταν φτωχότεροι από επικοινωνιακής πλευράς. Γνωρίζαμε για τα εγκλήματα στο Βιετνάμ, την Χιλή κ.ο.κ. και διαδηλώναμε εναντίον τους. Αλλά δεν είχαμε να αντιμετωπίσουμε τις φρικαλεότητες, που βλέπουν καθημερινά οι νέοι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, που έχουν γίνει κομμάτι της ζωής μας.
Ο ήρωας σας λαμβάνει ως επί το πλείστον αρνητική κριτική για το διήγημα του, όμως αυτό δεν φαίνεται να τον αποθαρρύνει. Πόση σημασία έχουν η επιμονή και η αποφασιστικότητα για έναν νέο συγγραφέα;
Αυτή είναι και μια υποθετική συζήτηση που έχω με τον εαυτό μου. Ο χαρακτήρας μου, η Ρόζα, αναλαμβάνει το ρόλο του συνδιαλεγόμενου προσδίδοντας μια κριτική διάσταση στη νουβέλα, η οποία ήταν εναρμονισμένη με το διαλεκτικό πνεύμα εκείνης της εποχής. Και κάθε είδος κριτικής, εφόσον είναι εποικοδομητική, συνιστά αναγκαιότητα που, για μένα, πρέπει να συνοδεύει κάθε δημιουργική διαδικασία όπως η συγγραφή. Ταυτόχρονα, είναι σημαντικό να παραμένεις προσηλωμένος στον στόχο σου και να μην χάνεις την αποφασιστικότητα σου. Πιστεύω ότι αυτό ισχύει για κάθε συγγραφέα, είτε το γράψιμο αποτελεί την κύρια ενασχόληση του είτε όχι.
Πως έχει επηρεάσει η πανδημία τον χώρο της λογοτεχνίας και του πολιτισμού στο Λουξεμβούργο; Τι πιστεύετε ότι θα φέρει η επόμενη μέρα;
Η πανδημία επέφερε τεράστιο πλήγμα στον πολιτισμό: Εδώ και πολύ καιρό δεν έχουμε δημόσιες εκδηλώσεις, αναγνώσεις, συναυλίες, και συγχρόνως δεν έχουμε κοινωνικές επαφές. Είναι για να κλαις. Όλοι λαχταράμε την χαλάρωση των μέτρων. Η πολύ αργή πρόοδος του εμβολιασμού με εξοργίζει. Αλλά είμαι αισιόδοξος άνθρωπος και ελπίζω ότι αυτή ιστορία θα έχει κάνει τον κύκλο της ως το τέλος του καλοκαιριού. Και ότι, με τη βοήθεια των νέων, θα μπορέσουμε να εκμαιεύσουμε τα σωστά διδάγματα από αυτήν την παγκόσμια απειλή.
* Η ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΣΑΝΟΥΔΟΥ είναι δημοσιογράφος.
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
