***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Στο πλαίσιο της ενασχόλησής μας με την εξωστρέφεια της Ελληνικής λογοτεχνίας, απευθυνθήκαμε στην κα. Κατερίνα Φράγκου, λογοτεχνική ατζέντισσα, με αξιόλογη πορεία ετών, η οποία αντιπροσωπεύει Έλληνες και Ξένους συγγραφείς, εντός και εκτός Ελλάδας. Ευχαριστούμε θερμά την κα. Κατερίνα Φράγκου που απάντησε στις ερωτήσεις μας. 

 Ντίνα Σαρακηνού, Μάιος 2017

Πόσο εύκολο ήταν να μπει στο χώρο των εκδόσεων μια νέα φιλόλογος και τι δυσκολίες αντιμετωπίσατε;

Όταν το 1995 αποφάσισα να ιδρύσω το Λογοτεχνικό Πρακτορείο Ιρις, η σχέση μου με το βιβλίο και το χώρο του βιβλίου ήταν κάθε άλλο παρά επαγγελματική.  Γνώριζα μόνο τα βασικά βιβλιοπωλεία, την ιστορία της λογοτεχνίας, τα βιβλία που είχα διαβάσει και λογοτεχνική θεωρία.

Η δυσκολία ήταν να κοιτάξω τον χώρο του βιβλίου επαγγελματικά κι όχι με το παθιασμένο βλέμμα του απλού αναγνώστη. Να καταλαβαίνεις πότε ένα εξαιρετικό βιβλίο μπορεί να γίνει έστω και μικρή επιτυχία και ποιο εμπορικό βιβλίο αξίζει ώστε να βρει τους αναγνώστες του. Αυτή η αποτίμηση είναι εξαιρετικά δυσδιάκριτη κι ελλοχεύουν διάφοροι κίνδυνοι που τα αποτελέσματά τους μπορεί να γίνουν αντιληπτά πολύ αργότερα.

Μερικοί Έλληνες και Γάλλοι εκδότες εκτίμησαν πάντως την πρωτότυπη κι απότολμη πρωτοβουλία μου και μερικοί με βοήθησαν με τις συμβουλές τους -όπως η αείμνηστη κυρία Μάνια Καραϊτίδη.

Έχουν γίνει αξιόλογες προσπάθειες από την μεριά του Ελληνικού κράτους για την προώθηση της λογοτεχνίας στο εξωτερικό; Πόσο έχει συμβάλλει το Ελληνικό κέντρο Πολιτισμού στις διεθνείς εκθέσεις;

Θα αναφερθώ στα τελευταία χρόνια, μια και για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα δεν είχε γίνει απολύτως τίποτα – ακόμα και το πρόγραμμα ΦΡΑΣΙΣ υπήρχε μόνο σαν έννοια, σαν λέξη. Τα δυο τελευταία χρόνια χάρη στο ΙΕΠ έχουν γίνει κάποιες προσπάθειες από τη μεριά του Ελληνικού κράτους κι έτσι παίρνουμε σταθερά μέρος στην διεθνή έκθεση της Φρανκφούρτης όπου οι επαγγελματίες ατζέντηδες έχουμε πλέον μια αναγνώριση και στήριξη της δουλειάς μας, τουλάχιστον επειδή μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το ελληνικό περίπτερο για τις συναντήσεις μας με ξένους εκδότες κι όχι να επωμιστούμε όλα τα μεγάλα έξοδα εκθετικού χώρου που δεν είναι πλέον εφικτά. Φέτος το ΙΕΠ πήρε μέρος στην έκθεση της Φρανκφούρτης, αλλά και της Μπολόνιας, του Παρισιού κι απ’όσο ξέρω και σε κάποιες ακόμη, όπως της Μόσχας και του Πεκίνου. 

Τι γνώμη έχουν οι λογοτεχνικοί ατζέντηδες του εξωτερικού για την Ελληνική λογοτεχνία;

Οι περισσότεροι ξένοι ατζέντηδες δεν μπορούν να εκφέρουν καμία γνώμη. Ξέρουν μόνο ότι σπανίως έχει αποδειχτεί εμπορική. Αυτοί με τους οποίους συνεργάζομαι την βρίσκουν πάντως ενδιαφέρουσα.

Ποιο ρόλο παίζει ο παράγοντας τύχη στην αναγνωρισιμότητα ενός συγγραφέα εκτός Ελλάδας;

Όπως και σε πολλά άλλα θέματα, ο παράγοντας τύχη είναι σημαντικός πράγμα που έχει πολλές φορές αποδειχθεί για διάφορα βιβλία και κάποιους συγγραφείς γενικότερα. Επειδή ακριβώς η ελληνική λογοτεχνία δεν θεωρείται εμπορική, δεν γίνονται σημαντικές προωθητικές ενέργειες από τους ξένους εκδότες κι έτσι τελικά η τύχη παίζει μεγάλο ρόλο. Παρόλα αυτά, η επικοινωνιακή δουλειά αλλά και τα ταξίδια των συγγραφέων ενισχύουν την αναγνωρισιμότητά τους.

Αληθεύει ότι η μάστιγα της κρίσης που έχει πλήξει την Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, αποτελεί ενδιαφέρον θέμα βιβλίων για τους ατζέντηδες στο εξωτερικό;

Ως ατζέντισσα που μιλάει ελληνικά συνεργάζομαι και απ’ ευθείας με εκδότες κι όχι μόνο με ατζέντηδες. Καθώς η κρίση πλήττει τον δυτικό πολιτισμό γενικότερα, είναι φυσικό ότι το «παράδειγμα» μιας χώρας που δείχνει να πλήττεται πιο απότομα κι έντονα ενδιαφέρει τους Ευρωπαίους κυρίως εκδότες. Έτσι κυκλοφόρησε και η Άκρα ταπείνωση της Ρέας Γαλανάκη στα γαλλικά και μάλιστα ενώ ο εκδοτικός οίκος που την εξέδωσε τον Οκτώβριο του 2016 έκλεισε αρχές του 2017, το βιβλίο βρήκε άμεσα άλλον εκδότη και θα ξανακυκλοφορήσει άμεσα στα γαλλικά.

Πιστεύετε ότι στις μέρες μας υπάρχει ελληνικό μυθιστόρημα ή μήπως είναι σωστή η άποψη που θέλει το ελληνικό μυθιστόρημα να έχει εξοβελιστεί; Αναφερόμαστε στην κα. Κάρεν βαν Ντάικ, καθηγήτρια Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Columbia της Νέας Υόρκης  η οποία σημείωσε στην αγγλόφωνη ανθολογία σύγχρονης ελληνικής ποίησης, Austerity Measures, εκδόσεις Penguin Books, Λονδίνο, 2016,  ‘’Influenced by a strong tradition of the short story – the Greek novel barely exists – prose poetry also plays a big part’’.

Το ελληνικό μυθιστόρημα βεβαίως και υπάρχει και με εξαιρετικά παραδείγματα. Όλη αυτή η συζήτηση θυμίζει παράλογο του Ιονέσκο. Η κυρία Κάρεν Βαν Ντάικ έχει εξάλλου μεταφράσει Τα Ψάθινα καπέλα της Μαργαρίτας Λυμπεράκη. Το ότι έχουμε και καλό διήγημα και εξαιρετική ποίηση, αντίθετα δείχνει ότι η λογοτεχνία μας είναι πλουσιότερη άλλων –αν θέλουμε να υπερβάλουμε κι εμείς.

Τι πρέπει να έχει ένα βιβλίο για να το κρίνετε ως ικανό για να προωθηθεί σε εκδότες του εξωτερικού;

Το λιγότερο που χρειάζεται ένα βιβλίο για να μεταφραστεί είναι λογοτεχνική αρτιότητα ανάλογη με το είδος του, ενδιαφέρον θέμα και εξαιρετικό χειρισμό του.

Στο εξωτερικό οι δημιουργοί απευθύνονται στον λογοτεχνικό ατζέντη και όχι απευθείας στον εκδοτικό οίκο. Ενώ στην Ελλάδα δεν συμβαίνει τόσο συχνά. Είναι γνωστό το επάγγελμα του λογοτεχνικού ατζέντη στους Έλληνες; Και τι μπορούν να προσφέρουν οι υπηρεσίες σας;

Από το 2000 που εγκαταστάθηκα στην Αθήνα εργάζομαι και σαν ατζέντης Ελλήνων συγγραφέων για την ελληνική αγορά. Το επάγγελμα αυτό είναι άγνωστο στην Ελλάδα αν και τα βιβλία που διαβάζουμε κι εκτιμούμε από τις ξένες γλώσσες είναι πάντα πολλαπλώς επιμελημένα. Η δουλειά μου συνίσταται πρώτα απ’ όλα σε μια πρώτη αξιολόγηση (editing) του βιβλίου. Έπειτα αρχίζει ένας διάλογος με το/τη συγγραφέα και γίνονται οι αλλαγές όπου κρίνονται απαραίτητες. Όταν το βιβλίο βρίσκεται σε μορφή έτοιμη προς έκδοση, φροντίζω για την εύρεση του εκδότη. Οι υπηρεσίες μου είναι ανάλογες με το τι ζητάει ο κάθε συγγραφέας.

Ως λογοτεχνική ατζέντισσα προστατεύετε τον δημιουργό άλλα και τον εκδότη για μια επικείμενη έκδοση βιβλίου και με ποιους τρόπους το κάνετε αυτό;

Φροντίζω τα συμβόλαια να είναι δίκαια για κάθε πλευρά, τόσο για τον εκδότη όσο και για το συγγραφέα. Επίσης παρακολουθώ το βιβλίο σε όλη τη πορεία του ώστε να διασφαλίζεται η όσο το δυνατό καλύτερη συνεργασία. 

Τι θα συμβουλεύατε έναν πρωτοεμφανιζόμενο συγγραφέα ;

Άλλοι λένε ότι γράφουμε για τον εαυτό μας, άλλοι θεωρούν ότι γράφουμε για τους άλλους. Ο συγγραφέας να αισθάνεται ελεύθερος να κάνει αυτό που λέει η καρδιά του καθοδηγούμενη κι από το μυαλό. Να σκέφτεται τον αναγνώστη, αλλά με μέτρο.

Μοιραστείτε με εμάς κάποιο περιστατικό που σημάδεψε την έως τώρα καριέρα σας στο χώρο.

Σε ραντεβού με ένα Γάλλο εκδότη που κράτησε αρκετή ώρα κι αφού του είχα πει πολλές περιλήψεις και περιγράψει -μάλλον με πάθος- αρκετούς ήρωες, ο εκδότης κάποια στιγμή αναφώνησε (είναι ηλικιωμένος και ταιριάζει απόλυτα το ρήμα) «Εσείς είστε agent littéraire litteraire !» Κι όταν τον ρώτησα τι εννοούσε, μου απάντησε ότι οι άλλοι ατζέντηδες μιλάνε για νούμερα πωλήσεων και δεν αναλύουν τα έργα. Το ότι αισθάνθηκα περήφανη γι’ αυτή την διαφοροποίησή μου από τους άλλους του επαγγέλματος και παράλληλα αναρωτήθηκα μήπως το ότι δεν είμαι πωλήτρια είναι αρνητικό, περιγράφει απολύτως την αντίφαση (σχιζοφρένεια;) του λογοτεχνικού ατζέντη.

Τι πιστεύετε ότι χρειάζεται ο χώρος του βιβλίου για να μπορέσει να ξεπεράσει τα προβλήματα που δημιούργησε η κρίση και το γεγονός ότι έχει πλέον κλείσει και το ΕΚΕΒΙ;

Για την εγχώρια αγορά χρειάζεται κατ’αρχάς σωστή διαχείριση στα οικονομικά, με προστασία των σωστών εκδοτών από πληθώρα παράνομα τυπωμένων βιβλίων που με τις πολύ χαμηλές τους τιμές κλονίζουν οικονομικά τους έντιμους επαγγελματίες του χώρου.

Στο θέμα του μεταφρασμένου βιβλίου, χρειάζεται μια καλά συντονισμένη οργάνωση στην προώθηση από το κράτος και τους επαγγελματίες του χώρου και μια υποστηρικτική πολιτική προώθησης του ελληνικού μεταφρασμένου βιβλίου στο εξωτερικό. Αν δούμε το μεταφρασμένο βιβλίο ως εξωτερική πολιτική, θα μπορούσε επίσης να βοηθήσει ουσιαστικά και πραγματικά τόσο την Ελλάδα όσο και τα μεταφρασμένα ή προς μετάφραση βιβλία και συνεπώς και τα έσοδα της χώρας.

Πιστεύετε πως αν το ελληνικό κράτος ακολουθούσε μια σχεδιασμένη πολιτική για το βιβλίο και στήριζε οικονομικά τις μεταφράσεις στο εξωτερικό οι ξένοι εκδότες θα αποδέχονταν ευκολότερα την ελληνική λογοτεχνία;

Είναι προφανές ότι με αυτό τον τρόπο θα επιτυγχάνονταν περισσότερες μεταφράσεις. Αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι θα ήταν πολύ χρήσιμο κι ίσως ακόμα πιο αποτελεσματικό να γίνονται ενέργειες για την προώθηση της ελληνικής λογοτεχνίας στις ξένες αγορές βιβλίου.  

Η Κατερίνα Φράγκου γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα. Σπούδασε Γαλλική Φιλολογία στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και Συγκριτική Λογοτεχνία (DEA) στη Γαλλία. Στην Γαλλία σπούδασε επίσης Θεωρία και Πρακτική της μετάφρασης (DESS) και Κοινωνιολογία της τέχνης. Έμεινε στο Παρίσι 15 χρόνια και το 1995 ίδρυσε εκεί το Λογοτεχνικό Πρακτορείο Ιρις. Ήταν η πρώτη ατζέντισσα στην Ελλάδα που εκπροσώπησε Έλληνες συγγραφείς στο εξωτερικό. Επέλεξε τον Πέτρο Μάρκαρη και πούλησε τα δυο πρώτα βιβλία του σε 5 χώρες.  Από το 2000 έχει επιστρέψει στην Ελλάδα και εκπροσωπεί συγγραφείς και ως primary agent. Έχει παρουσιάσει Έλληνες ζωγράφους (πρώτη προσωπική έκθεση της Μάρως Μιχαλακάκου το 1995 στην Galerie Dorfmann) και εικονογράφους σε γκαλερί στο εξωτερικό («ελλάς» το 2015  στην γκαλερί Tricromia στη Ρώμη), έχει ασχοληθεί με την διοργάνωση εκδηλώσεων για το ελληνικό βιβλίο στο εξωτερικό, έχει κάνει μεταφράσεις.  

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.