Κριτική: Ελεονώρα της Ακουιτανίας, Εύα Γκαρθία Σάνεθ ντε Ουρτούρι

Ξέρω μόνο να συνεχίζω

27 November 2022

***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Ελεονώρα της Ακουιτανίας, Εύα Γκαρθία Σάνεθ ντε Ουρτούρι, Εκδόσεις Ψυχογιός

«Ποτέ δεν θα πάψουν να σε υποτιμούν. Φρόντισε τουλάχιστον να πληρώσουν γι’ αυτό», αυτά ήταν τα τελευταία λόγια του Δούκα της Ακουιτανίας, Γουλιέλμου Γ’ στην Ελεονώρα, την δεκατριάχρονη κόρη και διάδοχό του, λίγο πριν φύγει για προσκύνημα στον Καθεδρικό Ναό του Σαντιάγο δε Κομποστέλα της Γαλικίας την Άνοιξη του 1137, όπου σύμφωνα με την παράδοση φυλάσσονται τα λείψανα του Αποστόλου Ιακώβου. Λίγο μέρες αργότερα, ανήμερα Μεγάλης Παρασκευής, απεσταλμένοι φέρνουν την απίστευτη είδηση: o Γουλιέλμος βρήκε φριχτό θάνατο έξω από τον ναό.

Η Ελεωνόρα, που διατηρεί αιμομικτική σχέση με τον θείο της Ράι, υποπτεύεται από την πρώτη στιγμή ότι ο πατέρας της δολοφονήθηκε με εντολή του Βασιλιά της Γαλλίας, Λουδοβίκου Στ του Παχέως. Επιθυμώντας διακαώς εκδίκηση, οδηγείται στην ακατανόητη για πολλούς απόφαση να παντρευτεί τον γιό του, Λουδοβίκο Ζ’, με σκοπό αφού βρεθεί στο Ιλ-ντε-Φρανς το περιβάλλον των Καπετιδών, να επιβεβαιώσει την υποψία της και, εν συνεχεία να δολοφονήσει τον πεθερό της. Ξέρει ότι ο λαίμαργος, κυριολεκτικά και συμβολικά, Φράγκος βασιλιάς εποφθαλμιά τα πλούτη του δουκάτου της και πως ο γάμος με το γιο του υποχρεωτικά θα το θέσει υπό την ηγεμονία του. Οπότε θα του ήταν αδύνατο να αρνηθεί την πρότασή της.

Όμως, πριν καν προλάβει επιβεβαιώσει τις υποψίες της με τη βοήθεια των γάτων της Ακουιτανίας, τους πιστούς κατασκόπους της, ο Λουδοβίκος Στ΄ βρίσκεται νεκρός τη μέρα του γάμου. Στο κορμί του έχει τα ίδια σημάδια μ’ αυτά του πατέρας της. Είναι λοιπόν, βέβαιο, ότι πρόκειται για δυο πανομοιότυπες δολοφονίες, αλλά τα ερωτήματα που εγείρονται πλέον είναι περισσότερα και η απάντησή τους δυσκολότερη. Είναι κοινός ο δολοφόνος των δύο ηγεμόνων ή πρόκειται για διαβολική σύμπτωση; Αν δολοφόνησε ο Λουδοβίκος τον πατέρα της, ποιος τον δολοφόνησε με πανομοιότυπο τρόπο και γιατί; Ποιος έχει συμφέρον να βρεθούν δυο άπειρα παιδιά στο θρόνο ενός μεγάλου και ισχυρού βασιλείου, όπως είναι πλέον η Γαλλία, μετά την συνένωσή της με την Ακουιτανία, ως αποτέλεσμα του βασιλικού γάμου;

Η ντε Ουρτούρι, πεπειραμένη συγγραφέας ιστορικών μυθιστορημάτων, ανοίγει την αυλαία της ιστορίας που μας προσφέρει απλώνοντας ένα χαλί μυστηρίου που υπόσχεται ιδιαίτερο σασπένς στον αναγνώστη. Την ίδια στιγμή σκιαγραφεί με χειρουργική ακρίβεια το περιβάλλον της κατακερματισμένης Γαλλίας του 12^ου αιώνα μ.Χ. και θέτει ως αφετηρία της ιστορίας που θα μας διηγηθεί το έτος 1137. Εκείνη την εποχή την Ευρώπη συνταράσουν διαρκείς, αιματηροί πόλεμοι, αποτέλεσμα του ανταγωνισμού ηγεμόνων μικρών και ανίσχυρων βασιλείων, που επιδίδονται σε ανηλεείς συνωμοσίες αλληλοεξόντωσης. Η υστερόβουλη Εκκλησία με φόβητρο τον αφορισμό διαφεντεύει τις συνειδήσεις αρχόντων και λαού και κανοναρχεί τις ζωές τους. Η θρησκοληψία εναλλάσσεται με τον φόβο Θεού και Αμαρτίας, οι κώδικες ηθικής – όπως αυτοί διαμορφώθηκαν αργότερα – είναι σχεδόν ανύπαρκτοι, τίποτα δεν προμηνύει σε τι θα εξελιχθεί η Γαλλία και η Ευρώπη τους επόμενους αιώνες, όλα αυτά όμως καθορίζονται και διαμορφώνονται σταδιακά από τις πράξεις των σημαντικών προσωπικοτήτων της.

Μια από αυτές επιλέγει η συγγραφέας ως ήρωα, ορθότερα ηρωίδα, του υποδειγματικού ιστορικού της μυθιστορήματος, την Ελεονώρα της Ακουιτανίας. Πρόκειται για μια από τις πλουσιότερες και πλέον ισχυρές γυναίκες του μεσαίωνα που κατά τον ογδοντάχρονο βίο της (1124-1204) παντρεύτηκε δυο βασιλείς, τον Λουδοβίκο Ζ της Γαλλίας (1137-1152) και τον Ερρίκο Β’ της Αγγλίας (1154-1189) και έκανε δέκα παιδία, ανάμεσά τους και δυο βασιλείς του αγγλικού θρόνου (Ριχάρδος, ο Λεοντόκαρδος και Ιωάννης). Με σημερινούς όρους, λοιπόν, θα της δικαίως ως την πλέον επιδραστική γυναίκα του καιρού της.

Η Ουρτούρι περιορίζει με περίσσια τέχνη την εξιστόρηση των γεγονότων που συνδέονται με τη βιογραφία της μακρόβιας Ελεονώρας στα πρώτα δώδεκα χρόνια του δεκαπεντάχρονου γάμου της με τον Λουδοβίκο Ζ. Με δυο λόγια, ο ιστορικός χρόνος του βιβλίου εκκινεί με τη δολοφονία του πατέρα της και κλείνει με την επιστροφή του βασιλικού ζεύγους στην Ευρώπη, μετά τη συμμετοχή τους στην αποτυχημένη Β’ Σταυροφορία (1147-1149). Όσα σημαντικά για τους ήρωες και την εξέλιξη της ιστορίας έχουν προηγηθεί και χρειάζεται να γνωρίσει ο αναγνώστης, τα προσφέρει η συγγραφέας μέσα από αναδρομές που πραγματοποιούν οι βασικοί τέσσερις ήρωές της στις πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις τους.

Έτσι, η συγγραφέας διαρθρώνει το βιβλίο της σε σύντομα διαδοχικά κεφάλαια, όπου «μιλούν» εναλλάξ η Ελεωνόρα, ο θείος της Ράι, ο Λουδοβίκου Ζ και ένα τέταρτο πρόσωπο, που η ταυτότητά του θα παραμείνει καλυμμένη από πέπλα μυστηρίου μέχρι και τις τελευταίες σελίδες της ιστορίας, όταν και θα αποδειχθεί ο σημαντικότατος ρόλος του στην εξέλιξή της. Πρόκειται για Το Παιδί. Ένα πλάσμα γεννημένο σε μπουρδέλο / κηροποιείο της εποχής, μια από τις πολλές παρόμοιες φρικτές «επιχειρήσεις» των αδίστακτων αρχόντων του μεσαίωνα, που στην λειτουργία και «τροφοδοσία» τους με άτυχα πλάσματα (προσκυνήτριες και μοναχές) συχνά εμπλεκόταν, εκτός από τους άρχοντες και ιδιοκτήτες τους, και ο Κλήρος.

Η επιλογή της Ουρτούρι να δοθεί το σύνολο της ιστορίας μέσα από τις πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις των ηρώων της επιτρέπει να μας παρουσιάσει αβίαστα και με τον πλέον φυσικό τρόπο μεγάλο όγκο και πλούτο πληροφοριών σχετικά με την καθημερινή ζωή εκείνης της εποχής, τον υλικό πολιτισμό της, τα ήθη, τον τρόπο σκέψης και τις συνήθειες των ανθρώπων της. Η εργώδης βιβλιογραφική αναζήτηση που απαιτήθηκε για να κατορθώσει κάτι τέτοιο είναι εμφανής και από το κατάλογο των πηγών της που παρατίθεται στο τέλος του βιβλίου. Ταυτόχρονα, όμως, η συγκεκριμένη δομή / επιλογή δίνει την ευχέρεια στη συγγραφέα να επικεντρωθεί και να φωτίσει ιδιαίτερα τον ψυχικό κόσμο της Ελεονώρας και των υπολοίπων ηρώων, μετατρέποντας εν μέρει ένα ιστορικό μυθιστόρημα σε ψυχογράφημα, ενώ την ίδια στιγμή μέσα από τις περιπέτειες και πράξεις του, διατηρείται αλώβητος μέχρι τις τελευταίες σελίδες ο χαρακτήρας θρίλερ που αποκτά από την πρώτη στιγμή το βιβλίο της.

Δεν είναι, λοιπόν, καθόλου τυχαίο ότι η Ελεονώρα της Ακουιτανίας απέσπασε το βραβείο PLANETA 2020, του ομώνυμου εκδοτικού οίκου, που δίνεται κάθε χρόνο στο καλύτερο μυθιστόρημα γραμμένο στα ισπανικά και συνοδεύεται από το υπέρογκο χρηματικό έπαθλο του ενός εκατομμύριου ευρώ πλέον (προηγουμένως 600.000), που ξεπερνά ακόμα κι αυτό του βραβείου Νόμπελ!

Ο κόσμος που περιγράφει η Ουρτούρι είναι σκληρός. Ανελέητος θα λέγαμε, αφού σ’ αυτόν το έλεος υπαγορεύεται μόνο από τον φόβο της μεταθανάτιας, αιώνιας τιμωρίας, για όσους, βέβαια, πιστεύουν στον Θεό, την Κόλαση και τον Παράδεισο, όπως οι ήρωές της. Όμως, ακόμα κι σ΄ αυτό το ιστορικό πλαίσιο, το τόσο μακρινό από την εποχή μας και τα προβλήματά της, η συγγραφέας κατορθώνει να δείξει ότι η ηθική εξέλιξη των ανθρώπων είναι δυνατή, όπως ακριβώς συνέβη και στην Ελεονώρα. Ξεκίνησε τη ζωή της μόνη, βυθισμένη στο μίσος και την επιθυμία για εκδίκηση, ένα μικρό και αδύναμο στα μάτια των τρίτων κορίτσι που όλοι υποτιμούσαν και επιβουλευόταν την περιουσία και το κύρος αυτής και του Δουκάτου της. Αναγκάστηκε έτσι να σκληρύνει και να γίνει «μάνα και πατέρας του εαυτού» της, αλλά στην συνέχεια κατόρθωσε να μετατρέψει εντός της το υπεροπτικό ρητό του οικογενειακού της θυρεού «Ξέρω μόνο να ανεβαίνω», στο στωϊκής καταγωγής «Ξέρω μόνο να συνεχίζω», δίνοντάς μας έτσι και το μέτρο της εσωτερικής εξέλιξης. Αυτής που είναι σε θέση να πετύχει κάποιος, εφόσον το επιθυμεί και το επιδιώξει. Ιδιαίτερα μια ευφυής και προικισμένης γυναίκα, σαν την Ελεονώρα, σε κάθε εποχή και ιστορικό χρόνο, μας λέει η ντε Ουρτούρι.

Η Ελεονώρα της Ακουιτανίας παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον Έλληνα αναγνώστη, λάτρη ή μη των ιστορικών μυθιστορημάτων, που συνήθως γνωρίζει ελάχιστα για τη μεσαιωνική ιστορία της Ευρώπης και τις προσωπικότητες που διαμόρφωσαν τον σύγχρονο χαρακτήρα της. Πόσο, μάλλον, αν ο αναγνώστης τυχαίνει να είναι γυναίκα…