***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Μια γερμανική συλλογή γραμματοσήμων, Ίρις Τζαχίλη, Εκδόσεις Μεταίχμιο

«Όταν έφτασε όμως η ώρα να ασχοληθώ με αυτά τα σχεδόν απόκρυφα αντικείμενα, για μένα έγινε το αντίθετο. Κάτι σαν βεντάλια ιστορικότητας ήρθε και άνοιξε σε πράγματα εσωτερικά και μύχια που νομίζω στην οικογένειά μου απέφευγαν , σε φάσεις της οικογενειακής ιστορίας που αγνοούσα, ίσως και στην ίδια την προσωπική μου ιστορία, στις πονεμένες και ξεχασμένες της φάσεις». Με αυτές τις λέξεις η Ίρις Τζαχίλη ολοκληρώνει την αναφορά της στον πρόλογο της έκδοσης του Μεταιχμίου. «Μια γερμανική συλλογή γραμματοσήμων» τιτλοφορείται αυτό το ιστορικό μυθιστόρημα που αντλεί από τις μεμονωμένες, ανθρώπινες ιστορίες του δεύτερου μεγάλου πολέμου για να προβάλλει ξανά τις σκηνές ενός μαρτυρίου. Ονόματα, διευθύνσεις, αφορμές, σκηνές και τοπία του κόσμου που παραδινόταν στην φρενίτιδα ενός παγκόσμιου πολέμου. Η ανθρωπότητα που για άλλη μια φορά απέτυχε στο κυνήγι της συλλογικής ευτυχίας, σέρνεται από τους πολιτικούς στην δυστυχία και την αναξιοπρέπεια. Οι εκατόμβες των νεκρών, τα λιωμένα πτώματα, οι θηριωδίες των επίλεκτων, γερμανικών δυνάμεων, οι Έλληνες που συνθηκολόγησαν και οι άλλοι, που στο φευγιό τους προς την Τιθορέα αναπαλαίωσαν την αρχαία συνήθεια της μετανάστευσης, εκείνου του αδιόρατου και αδιάλειπτου ρεύματος που ανακινεί την ανθρωπότητα μες στο προϊστορικό της καζάνι.

Μια γερμανική συλλογή γραμματοσήμων θα σταθεί το επιχείρημα της συγγραφέως για να αναπαλαιώσει την Θεσσαλονίκη του 1940. Τον φόβο, τον πανικό, τους ανθρώπινους χωρισμούς της και εκείνο το συνονθύλευμα από λάσπη και αίμα που βάφει την πατρίδα σε κάθε της γωνιά. Τα πρόσωπα, τις απώλειες, την νέα τάξη των πραγμάτων που ζωντανεύει στους δρόμους της πόλης. Soldaten Kino Victoria αναφέρει η επιγραφή σε μια από τις έξοχες φωτογραφίες που πλαισιώνουν την ροή της αφήγησης. Η Θεσσαλονίκη αλλάζει πρόσωπο και η Ίρις Τζαχίλη δίνει λίγη φωνή στα γεγονότα εκείνων των ημερών. Λίγη φωνή στην νεκρή της μητέρα, εκείνη που καθώς κρατάει στα χέρια της μια γερμανική συλλογή γραμματοσήμων αρχινά μια άλλη παράλληλη ιστορία, μια εικόνα του κόσμου που διάβηκε τα όρια του χρόνου και τώρα παραδίνεται στην μυθολογία της. Αυτήν την τελευταία συντάσσουν κάτω από δυνατές λάμπες οι άνθρωποι μες στην μνήμη τους. Αυτήν την τελευταία, την ιστορία που με την απόστασή της και δίχως απαντήσεις προσφέρεται σαν θεραπεία στην χρεία της ψυχής.

«Αρχαιολόγος, ομότιμη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Κρήτης. Έχει διδάξει προϊστορική αρχαιολογία στο Τμήμα Ιστορία και Αρχαιολογίας. Υπήρξε για χρόνια συνεργάτης στην ανασκαφή του Ακρωτηρίου της Θήρας και συνυπεύθυνη της ανασκαφής στο Ιερό Κορυφής του Βρύσινα. Ασχολήθηκε με την ιστορία της αρχαιολογίας, την τύχη και τις περιπέτειες της υφαντικής και των ενδυμάτων, τη μεταλλοτεχνία, καθώς και σε θέματα γραφής», αναφέρει το λιτό, βιογραφικό σημείωμα κάτω από την χαμογελαστή Ίρις Τζαχίλη. Στις λίγες γραμμές που ποτέ δεν μπορούν να αφηγηθούν μια ολόκληρη ζωή, διακρίνει κανείς την σχεδόν βιωματική σχέση της δημιουργού με το αντικείμενο της, την ιστορία. Στο ρούχο, στην τέχνη της υφαντικής φαίνεται πως ανιχνεύει τις χειρονομίες και την τεχνική της ράφτρας. Αγγίζει την λεία επιφάνεια του μεταξιού, στρέφει με δροσερό ενδιαφέρον το βλέμμα της στο φουστάνι εκείνου του κοριτσιού από τα ανάκτορα. Στην πολύχρωμη αναπαράσταση κοινωνεί την ανθρώπινη πλευρά της ιστορίας, την σχεδόν σωματική που παραμένει έξω από τις ετυμηγορίες και τις αναπροσαρμογές ή τις αναθεωρήσεις. Έτσι αγγίζει τα γραμματόσημα της γερμανικής συλλογής που έφθασαν ως το σήμερα.  Με την ίδια τρυφερότητα σκύβει πάνω από το ημερολόγιο του Χέλμουτ Έγκελχαρτ, ενός από τους δύο στρατιώτες που άθελά τους, χρόνια μετά αποκτούν μια σημασία που δεν φανταστήκανε ποτέ. Τα χαμογελαστά τους πρόσωπα, κάτι διαφορετικό στην ψυχοσύνθεσή τους σε σύγκριση με την εξουσιαστική συμπεριφορά των γερμανικών δυνάμεων. Και αργότερα οι τελευταίες τους μαρτυρίες από το ανατολικό μέτωπο και τα θέατρα της σφαγής. Έχουν κιόλας χυθεί στο χωνευτήρι της ιστορίας, σφραγίζουν το πέρασμά τους μαζί με τις ορδές της γερμανοπολωνικής πεδιάδας. Μα προλαβαίνουν να αφήσουν παρακαταθήκη και ενθύμιο της ύπαρξής τους μια συλλογή γραμματοσήμων. Η Ίρις Τζαχίλη αναλαμβάνει να φέρει εις πέρας αυτό το καθήκον και με την επιστημονική της ικανότητα απόλυτα ευθυγραμμισμένη με τα συναισθήματα που γεννά η προσωπική δέσμευση, ακολουθεί τα ίχνη του Γερμανού αξιωματικού. Τον βρίσκει και τον χάνει καθώς η Ελλάς διατρέχει σαν σφαίρα την ιστορία, διαπράττοντας λάθη, συγχωρώντας, επαληθεύοντας ήθη και ταυτότητες κομματικές. Η καινούρια έκδοση του Μεταχιμίου ανασύρει από σωρούς ιστορίας, τους ανθρώπους που άθελά τους την γράφουν στο πέρασμά τους, προτού χαθούν μαζί με τις ταξιαρχίες των δεκαετιών που μας σαρώνουν. Η συγγραφέας, διατηρώντας αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη, περνά από σταθμούς της ζωής της, αποτίνει έναν φόρο τιμής στην νιότη που ξοδεύτηκε εκείνον τον καιρό, σε εκείνη που τραυματίστηκε θανάσιμα ή απέμεινε καταδικασμένη να ανακαλεί τις αφαιρέσεις και τις ήττες της, συνεχίζοντας όμως να κρατάει όρθια την ζωή, να υψώνει ως μέτρο πολιτισμού την κοινή μας αξιοπρέπεια.

Είναι η μητέρα της συγγραφέως, η Δήμητρα, αιτία και αφορμή αυτού του αριστοτεχνικά δοσμένου μυθιστορήματος που παραμένοντας πιστό στην ρεαλιστική καταγραφή του, την ίδια στιγμή σκύβει με περισυλλογή το κεφάλι στον χρόνο, στην σκουριά που διαβρώνει τρυφερά, προτού τα πράγματα ανακτήσουν την αίσθηση της αιωνιότητας που περνά μαζί τους. Με αυτήν την στέρεη φλόγα φωτίζει η κυρία Τζαχίλη το μυθιστόρημά της, προφέροντας ξανά τα ονόματα που από καιρό πια χάθηκαν. Εκείνο του στρατιώτη που στις σύντομες επιστολές του, όπως παραθέτονται στο Ο άλλος, ο Έγκελχαρτ Χέλμουτ, με ανεστραμμένο μικρό  όνομα και επίθετο περνά από το παιχνίδι ως τον θάνατο με μια θαυμαστή και ανυπολόγιστη ευκολία καθώς ο πόλεμος κατευθύνει τις ζωές από το μακελειό ως την ελπίδα, σε μια αιματοβαμμένη φάρσα. Βλέπετε, η ερευνητική διάθεση της Ίριδος θα φέρει στο φως δυο στρατιώτες με το όνομα Χέλμουτ Έγκελχαρτ. Η αναζήτηση στα παλιά αρχεία, τα αιτήματα για την παροχή πληροφοριών και την ταυτοποίηση, η Λειψία και οι επίλεκτες δυνάμεις του Αδόλφου Χίτλερ, όλα συνιστούν σταυροδρόμια που η συγγραφέας παίρνει, αφήνοντας ετούτο το μυθιστόρημα να υπαγορέψει μονάχο τις κατάλληλες λέξεις, την μεταφυσική σχεδόν διαδοχή των γεγονότων του, τον κόσμο που τεφρός και νεκρός πια, ξαναβρίσκει το χρώμα του. 

Καρέ πρώτο. Η Ίρις  καθώς ψηλαφίζει την γερμανική συλλογή των γραμματοσήμων. Είναι ο καιρός του χρέους όταν πια η απώλεια έχει εμπεδωθεί και εμείς από μια μυστική επιταγή, αναλαμβάνουμε να κλείσουμε τους λογαριασμούς με το συντελεσμένο. Η συγγραφέας ανοίγει τον κύκλο των σιωπών, γυρίζει πίσω, χτυπά πόρτες παλιές, σκάβει με τα νύχια της το τεκμαρτό. Ανασύρει εικόνες και γράμματα και εκείνα ανταποκρίνονται με την καλοσύνη των δικών μας ανθρώπων. Κρυπτογραφίες, επιστολές και κουβέντες που γράφτηκαν μια φορά και έναν καιρό, τώρα μετατρέπονται σε κλειδιά στα χέρια της Ίριδος Τζαχίλη. Ακολουθεί την ρυτίδα του χρόνου και ξαναβρίσκει εκείνα που άδυτα των αδύτων θα απομείνουν, τελειωτικά υπολογισμένα από την ιστορία. Καθώς ψηλαφίζει τα πράγματα, το βιβλίο γράφει την ιστορία του. Εκείνη, σταματημένη εμπρός στην φοβερή ζωή, νιώθοντας τον χρόνο και τον θάνατο ενός ολόκληρου κόσμου, μεταφράζει το ανεξίτηλο. Έχει και εκείνο το μερίδιό του στην ζωή, το μέρισμα του στην ποίηση, που βάζει τις λύπες στην σειρά και έτσι οι άνθρωποι αντέχουν. Ένας μικρός φεγγίτης και η Ίρις Τζαχίλη με εφόδιο μοναδικό Μια συλλογή γερμανικών γραμματοσήμων τραγουδά την ιστορία μέσα από την πάλη και την ποικιλία της ζωής που βρίσκει τον τρόπο και προχωρεί ίσαμε τον εαυτό της, σε ετούτη την ύστερα και γεμάτη κατάπληξη εποχή. Η Ίρις που ξεφυλλίζει το παλιό ημερολόγιο, πάντα αλλιώτικο όταν μιλά για τον πόλεμο, πάντα να διακόπτεται απότομα, θαρρείς και κάποιος εγκατέλειψε για πάντα την συνήθεια της ζωής. Αυτά τα γράμματα μιλούν για χαμένους φίλους και οφειλές, κουβαλούν μαρτυρίες της ιστορίας που μες στο κάδρο της μας γνέφει παγωμένη και αδέκαστη. Μια ολομόναχη αποκλειστικότητα σαν αυτήν την γερμανική συλλογή που βρίσκει τον τρόπο να γίνει μυθιστόρημα, με το στοίχημα της απλότητας και της ροής του κερδισμένο. Μια φύση μελαγχολική, νεκρού φυτολογίου και το σπασμένο θερμόμετρο της ζωής, μια ολόκληρη ασκητική στολισμένη από αισθήσεις χειροπιαστές, μεγαλωμένες από μια ακέραια δεοντολογία ζωής. Σε τούτα τα υλικά αναζητά και βρίσκει τις λέξεις της η Ίρις Τζαχίλη, δίνοντας την δυνατότητα στις εκδόσεις Μεταίχμιο να παρουσιάζουν μια εξαιρετική, νέα έκδοση, ψηφίδα σε μια ανεξάντλητη και πλούσια βιβλιοπαραγωγή για την χρονιά που εκπνέει. Ένα μυθιστόρημα που στέκει πλάι στην Ανάμνηση της Μνήμης της Μαρίας Στεπάνοβα, επιστρατεύοντας σκόρπια υλικά, γυρεύοντας μες στις σερβάντες τα εφόδια της άλλης πλευράς.

Μια γερμανική συλλογή γραμματοσήμων. Μια χειμωνιάτικη εποχή για την ανθρωπότητα. Η πόλη της Θεσσαλονίκης, αιώνιο σταυροδρόμι. Η Δήμητρα, η Χρύσα, ο Χέλμουτ, μικρογραφίες μιας σκληρής εποχής. Λέξεις που φέγγουν μες στο σκοτάδι, κόντρα στο μεγαλόσωμο  γκρίζο φάντασμα του χρόνου. Η Ίρις Τζαχίλη αδειάζει τον εαυτό της μες σε αυτό έξοχο βιβλίο που παραμένει προσηλωμένο στην αλήθεια και την συγκίνηση. Είναι μια ιστορία ζωντανή, που τραγουδιέται για να διηγηθεί την μελωδία των ανθρώπων της, ακριβώς όπως συνέβη, πραγματική, όσο ποτέ δεν θα σταθεί καμιά λογοτεχνία. Είναι πολλά περισσότερα από μια απλή μυθιστορία, είναι όμως και το είδος που ταιριάζει στην ιδιαίτερη αξία της εσωτερικότητας, που το περιεχόμενό του αφηγείται την ιστορία της απλής, βιωμένης εμπειρίας. Μες σε αυτό το έργο είναι θαμμένη μια εποχή και  με όχημα το θαύμα του απλού εκείνος ο κόσμος ανακτά την κινησιολογία του, εκτελεί τις χορογραφίες του ζωντανός, πιθανός, ένας χώρος αποκλειστικός και απροσδιόριστος μες στον οποίο οι ανθρώπινες μαρτυρίες συναντούν την ιστορία. Είναι η λογοτεχνία της αφήγησης, τόσο αριστοτεχνικά δοσμένης από την καινούρια έκδοση της Ίριδος Τζαχίλη και των εκδόσεων Μεταίχμιο. Είναι η εκ περιουσίας, σεφερική γραφή που καθιστά ξεχωριστή αυτήν την παλιά γερμανική συλλογή γραμματοσήμων.

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.