***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Ο δόκτωρ Ψ ανάμεσα στους άλλους, Σωτήρης Παστάκας, Εκδόσεις Κέδρος

Ο Σωτήρης Παστάκας εργάστηκε τρεις δεκαετίες ως ψυχίατρος στην Αθήνα, πριν επιστρέψει στον τόπο καταγωγής του, τη Λάρισα, όπου ζει ως σήμερα. Παράλληλα, με την άσκηση του επαγγέλματός του, από το 1981 όταν για πρώτη φορά δημοσίευσε στο περιοδικό «Το Δέντρο» τέσσερα ποιήματα, έχει εκδώσει  δεκαεφτά ποιητικές συλλογές, έγραψε ένα θεατρικό μονόλογο, δοκίμια, διηγήματα, κριτικά σημειώματα, μετέφρασε  Ιταλούς ποιητές ενώ η ποίησή του μεταφράστηκε σε δεκαέξι γλώσσες. Το 2016 τιμήθηκε στην Ιταλία με το βραβείο NordSud και πρόσφατα (2021) χρίστηκε εθνικός συντονιστής στην Ελλάδα για το Παγκόσμιο Κίνημα Ποίησης (World Poetry Movement, WPM).

Ενδεχομένως, οι πολυσχιδείς δραστηριότητές του, πάντα σε σχέση με τις μορφές και τις φόρμες του λόγου, δεν θα είχε σημασία να σημειωθούν, αν δεν συνέβαλαν στο να κατανοήσει κανείς τόσο τη φύση όσο και το χαρακτήρα του τελευταίου του βιβλίο, «Ο δόκτωρ Ψ ανάμεσα στους άλλους». Σ‘ αυτό καταθέτει 170 παρά ένα αφηγηματικά κείμενα δύο τριών σελίδων τα περισσότερο, έντονα βιωματικού χαρακτήρα, που δεν θα ήταν υπερβολή να τα αποκαλέσουμε «αποστάγματα ζωής». Καθένα ξεχωριστά κι όλα μαζί προέκυψαν ως αποτέλεσμα της συνάντησης και συμπόρευσής του με τους «άλλους»: ασθενείς, φίλους, δασκάλους, οικείους κάθε είδους, όσους δηλαδή τον συντρόφευσαν  στη  συνεχή πορεία προς το «γνώθι σαυτόν». Μια πορεία που ουδέποτε ολοκληρώνεται, απλά τελειώνει μαζί μας.

Τα κείμενα του είναι γραμμένα σε πρώτο πρόσωπο. Σε γλώσσα άμεση και κατανοητή, χωρίς καταφυγή σε «βαρύς» ψυχιατρικούς όρους, όπως συχνά συμβαίνει στα γραπτά ψυχιάτρων, με ιδιαίτερο χιούμορ – άλλοτε φανερό και άλλοτε υποδόριο – ενίοτε αυτοσαρκαστικά και καυστικά, πάντα, όμως, με έγνοια και αγάπη για τα πρόσωπα στα οποία αναφέρεται, τα αισθήματά τους,  τις αναπηρίες τους, τους δισταγμούς τους, τις μικρότητές τους, τις ατελείς χειρονομίες τους και τελικά τη ζωή τους.

Ιδιαίτερα καυστικός, γίνεται όταν αναφέρεται στο «συνάφι» του, τους ψυχίατρους, και τις «συνήθειές» του. Ενώ είναι φανερό ότι αγάπησε το επάγγελμά του, τόσο που «κάηκε» κατά την άσκησή του μπαίνοντας στη θέση των «ασθενών» του, φαίνεται ότι απέφυγε στο μέτρο του δυνατού το συγχρωτισμό μαζί τους – στάση ιδιαίτερα υγιή για κάθε επαγγελματία -, προτιμώντας τους «χτυπημένους». Δηλαδή μουσικούς, ποιητές, ζωγράφους φυλακόβιους, πρεζάκια και «παλαβούς» κάθε είδους.

Κάθε ιστορία που μας διηγείται ο Παστάκας αποτελεί ουσιαστικά και ένα δοκίμιο, όπου χωρίς ίχνος σοβαροφάνειας, με ιδιαίτερη οξύνοια, συναισθηματική εμπλοκή, ευαισθησία και ενσυναίσθηση (συνδυασμός ιδιαίτερα σπάνιος)  πραγματεύεται τα πλέον σοβαρά ζητήματα αρχίζοντας με την κατάθλιψη, την «ευγενή νόσο», ένα κείμενο στο οποίο είναι βέβαιο ότι ο αναγνώστης που επιθυμεί να ξεκλειδώσει τη σκέψη του, θα επανέλθει κατά την  ανάγνωση του βιβλίου. Εκεί η κατάθλιψη νοηματοδοτείται ως «υγιής αντίδραση του οργανισμού απέναντι στην ασχήμια που μας περιβάλλει», επειδή ο Σωτήρης Παστάκας δεν είναι απλά ένας αναλυτής κλεισμένος στον «πύργο» του ιατρείου του, αλλά πάνω και πριν απ’ όλα ένα πάσχων κοινωνικά και κοινωνικό υποκείμενο, που θεωρεί ότι «δεν μπορεί να υπάρξει επαναστατική δράση από κάποιον που δεν τον ταλανίζει η κατάθλιψη», ο ‘’μαύρος ήλιος’’, που συχνά φωτίζει με την ευαισθησία του τη διαδικασία κατανόησης και αποδοχής τόσο των άλλων όσο και του εαυτού μας.

Στο συγκεκριμένο σημείο, μάλιστα, μοιάζει να τέμνονται οι δυο διαστάσεις του Παστάκα, αυτή του ποιητή/ψυχιάτρου με τον ευαίσθητο στην κοινωνική διάσταση των πραγμάτων άνθρωπο, διαστάσεις παρούσες στο σύνολο των κειμένων του, άλλοτε φανερά και άλλοτε με υποδόριο τρόπο.  Γιατί, όπως, αρχικά σημειώθηκε, το εξαιρετικά ενδιαφέρον του συγκεκριμένου βιβλίου έγκειται στη «βιογραφία» του συγγραφέα του. Δηλαδή στο γεγονός ότι ο Παστάκας δεν είναι ο «συνήθης» ψυχίατρος αλλά ένας ποιητής κι ίσως ένας από τους τελευταίους μιας μακράς παράδοσης «ιατροφιλοσόφων», είδος που η κυριαρχία του  μεταμοντέρνου, το κυνήγι του χρήματος και του εντυπωσιασμού τόσο στις Επιστήμες όσο και στην Τέχνη αποσάθρωσε συστηματικά, για να μετατρέψει τον Άνθρωπο σε σκιάχτρο της ίδιας του της ζωής, στερημένο από δικές τους σκέψεις και συναισθήματα.

«Ντρεπόμαστε πού είμαστε άνθρωποι τελικά. Στομώσαμε τον συναισθηματικό μας κόσμο και, σαν τις μηχανές, επιδιδόμαστε στο ποιος θα διακινήσει το μικρότερο δυνατόν συναίσθημα ανάμεσά μας: εκατό χρόνια σιωπής μας έφερε ήδη ο νέος αιώνας», μας λέει ο Παστάκας. Μιας σιωπής που αντηχεί κάτω από τον εκκωφαντικό θόρυβο των Μέσων, που μας παρέχουν την ψευδαίσθηση ότι ζούμε πολλές και διαφορετικές ζωές, ενώ στην πραγματικότητα δεν ζούμε καμία. Κι ο Παστάκας, πεπεισμένος ότι «μπορούμε να ζήσουμε πολλές ζωές μέσα στο σύντομο διάστημα του βίου μας∙ αρκεί να είμαστε έτοιμοι για ριζικές αλλαγές», άσκησε την ψυχιατρική έχοντας την φιλοδοξία, όπως δηλώνει ο ίδιος, «να δίνω δεύτερη ζωή στους ασθενείς μου» και, σήμερα, αποκλειστικά πλέον ως ποιητής «να αλλάξω τη ζωή τους με ένα ποίημα».

Λένε ότι όταν έχει διαβάσει κανείς ένα βιβλίο, όταν κλείνοντάς το κράτησε, δηλαδή έκανε κτήμα του, έστω μια απλή πρόταση, μια ιδέα ή ένα αίσθημα απ’ όσα αυτό περιέχει. Στον Δόκτορα Ψ του Παστάκα είναι βέβαιο ότι ο αναγνώστης θα βρει πολλά να διαλέξει – ή, ορθότερα, θα τον διαλέξουν πολλά και θα τον ακολουθήσουν πολύ καιρό αφότου κλείσει το βιβλίο. Απ’ όσα πήρα διαβάζοντάς το, ας σημειώσω κάτι που πονάει ιδιαίτερα, όταν οι απώλειες στη ζωή μας πληθαίνουν. Όπως το αναφέρει ο συγγραφέας στο 102^ο κείμενό του, που φέρει τίτλο ομώνυμο με το βιβλίου του:

«Θέλω να τονίσω ότι αν έχετε να πείτε έναν καλό λόγο για κάποιον να το κάνετε όσο είναι ακόμα εν ζωή».

Γιατί μετά ό,τι κι αν πείτε, δεν θα έχει πλέον καμιά αξία για αυτόν που έφυγε και πολύ περισσότερο την παραμικρή για σας, θα συμπλήρωνα…

ΥΓ. Το βιβλίο, έχοντας δομή παρόμοια μ΄ αυτή ενός άλλου βιβλίου που αγάπησα πριν χρόνια και είχα πάντα στην έδρα μου ως δάσκαλός, τα «Παραμύθια από το τηλέφωνο» του Τζιάνι Ροντάρι και  διαβάζεται όπως κι αυτά με οποιοδήποτε τρόπο: εν συνεχεία, αποσπασματικά, με άλματα, ανάποδα με τυχαία σειρά. Με δυο λόγια είναι ένα βιβλίο που μένει στον κομοδίνο ή, καλύτερα, μας ακολουθεί μέσα στην τσάντα μας, όπου και να πηγαίνουμε, ώστε να το ανοίγουμε και να διαβάζουμε τις ιστορίες του παντού. Όπως διάβαζα τις ιστορίες του Ροντάρι στους μαθητές μου μέσα στην τάξη…

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.