Κριτική: Παραχαράκτης, Αχιλλέας ΙΙΙ, Εκδόσεις Νεφέλη

Τα φωτογραφηγήματα του Αχιλλέα III

29 August 2021

***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Παραχαράκτης, Αχιλλέας ΙΙΙ, Εκδόσεις Νεφέλη

Κρατικό Βραβείο Διηγήματος – Νουβέλας 2020

Η συλλογή διηγημάτων του Αχιλλέα III Παραχαράκτης (Νεφέλη 2019) αποτελείται από φωτογραφηγήματα. Διηγήματα που συνοδεύουν φωτογραφίες με τις οποίες συνομιλούν. Οι ιστορίες είναι σύντομες και έχουν ως κύριο γνώρισμα την ανατροπή των δεδομένων. Ο διάλογος φωτογραφίας-κειμένου ανασύρει ασυνείδητες καταστάσεις, ενώ η παραδοξότητα προκαλεί γέλιο. Ωστόσο θίγονται και συμβάντα με δραματικό περιεχόμενο που καυτηριάζουν νοσηρές κοινωνικές καταστάσεις. Η χρήση ψευδωνύμου συνιστά μια ακόμη ανατροπή της κανονικότητας στο βιβλίο, όπως και το βιογραφικό, γραμμένο με χιούμορ.

Ο Αχιλλέας III απορρίπτει τον παραδοσιακό ρεαλισμό για χάρη μιας υποκειμενικότητας και ενός ιμπρεσιονισμού που παραχαράσσει καθετί σοβαρό, αποδεκτό και υψηλό. Μια καρναβαλική θεώρηση των πραγμάτων με γλωσσοπλαστίες, λογοπαίγνια, σουρεάλ μυθοπλασίες, αναμείξεις εικόνων, λεξιλογίου. Ένας γκροτέσκο ρεαλισμός μέσα σε χωροχρόνο εύθυμο που υποβιβάζει τα γεγονότα με αμφίθυμο τρόπο, εκκολάπτοντας άλλοτε το γέλιο και άλλοτε το σημασιολογικό βάθος με τις κοινωνικές αιχμές.

Τέσσερις ενότητες διηγημάτων: Η πρόσβαση στο στερεωμένο στη φάκα τυρί ως δικαίωμα κάθε μυωπικού ποντικού με άδειο στομάχι. Σκοτοτέμ και Φωταμπού. Δύο πλήξεις δεν μας κάνουν μια έκπληξη. Χρονορραγία σε 12 Πράξεις.

Αφηγήματα με χιούμορ καυστικό σαν το κεντρί του Ζεράρ στις Εντωμότητες τύπου Ε, το πρώτο διήγημα της συλλογής.[i] Παίζουν με τις διαψεύσεις, την παιδική ηλικία, την ενηλικίωση, τους συμβιβασμούς, τις συμβάσεις. Συχνά οι δύο εαυτοί τοποθετούνται απέναντι, βγαίνουν φοβίες, ένστικτα. Οι συμβολισμοί στηλιτεύουν τον πόλεμο, την αλλοτρίωση, τη μοναξιά, την υποκρισία, το κουτσομπολιό, την αποξένωση από τη φύση, τη δημοσιοϋπαλληλική νοοτροπία, την άγνοια, την ηδονή της εξουσίας. Χαρακτήρες ματαιόδοξοι ή υποταγμένοι που κινούνται χωρίς σκοπό, καλοκουρδισμένα ρομποτάκια, στρατιώτες των θέλω άλλων. Αλλά και άνθρωποι που υπερασπίζονται την ειλικρίνεια, την αυθεντικότητα, την ανθρωπιά.

[…] Εκείνη τη Δευτέρα ο Ζεράρ δεν εμφανίστηκε στη δουλειά. Την Τρίτη ενημέρωσε ότι ήταν άρρωστος και έστειλε βεβαίωση από τον γιατρό ότι θα λείπει ολόκληρη την εβδομάδα. Από την επόμενη Δευτέρα που επέστρεψε στη θέση του και έπειτα, δεν ξαναμίλησε σε κανέναν από όσους εργάζονταν γύρω του. Ούτε ξαναπήγε στη δουλειά ντυμένος έντομο. Μόνο δούλευε σιωπηλός, κρατούσε το κεφάλι του σκυφτό και κάθε τόσο κοιτούσε στην εσωτερική τσέπη του πανωφοριού του, για να βεβαιωθεί ότι το κεντρί που έκρυβε εξακολουθούσε να βρίσκεται στη θέση του. (Εντωμότητες τύπου Ε, σελ. 10)

Τα φωτογραφηγήματα του Αχιλλέα III συνιστούν αναπαραστάσεις μέσα στις αναπαραστάσεις. Ιστορίες που αντικρίζουν με ειρωνεία τα πράγματα, αντικαθιστώντας τα κακώς κείμενα με την κοινωνική τάξη που επιθυμούμε ενδόμυχα. Η αποδόμηση της αποδεκτής πραγματικότητας αντιμετωπίζει τον κατακερματισμό των αξιών στον αιώνα μας. Σαν τον Βλαντιμίρ και τον Εστραγκόν στο έργο Περιμένοντας τον Γκοντό του Σάμιουελ Μπέκετ, τα φωτογραφηγήματα του Αχιλλέα III ποθούν τη χαμένη πληρότητα του παρελθόντος. Υπερβατικά, μεταφυσικά, αλλά και γκόθικ στοιχεία εμφιλοχωρούν, πλοκές στήνονται από απλά αντικείμενα, για παράδειγμα ένα χαρτομάντιλο, ένα αγκάθι, το τραγικό στοιχείο ενυπάρχει, όπως και ο λοξός σχολιασμός.

Η θεία Βεατρίκη βρισκόταν στον ένατο μήνα κυήσεως μιας καλής κουβέντας για κάποιον άλλον άνθρωπο. Μια που επρόκειτο για την πρώτη της φορά, όπως ήταν φυσικό, ήταν γεμάτη απορίες και φόβους. Εξαιρετικά ανήσυχη πήγαινε πέρα δώθε μέσα στο πεντακάθαρο, τακτοποιημένο και αποπνιχτικό της δωμάτιο, μουρμουρίζοντας κατάρες, και ανά δέκα λεπτά κοίταζε τη σιλουέτα της στον καθρέφτη και επαναλάμβανε ψιθυριστά στην αντανάκλασή της ότι «όλα θα πάνε καλά». Κάθε φορά που γύριζε την πλάτη και απομακρυνόταν από το είδωλό της, μέσα στον καθρέφτη, στο ύψος όπου λίγο νωρίτερα βρισκόταν το στήθος της, εμφανιζόταν μια μικρή ημιδιάφανη σαπουνόφουσκα, η οποία, αφού αιωρούνταν για μερικά δευτερόλεπτα στο ίδιο σημείο τρέμοντας αναποφάσιστη, έσκαγε και έβρεχε τη γυάλινη επιφάνεια από την εσωτερική της πλευρά. (πλοπ)

(Μπρος πίσω στον καθρέφτη, σελ.158)

Οι σουρεάλ παρωδίες του Αχιλλέα III στον Παραχαράκτη είναι ιστορίες εμπνευσμένες και καθόλου απλουστευτικές. Στηρίζονται στις θεωρίες του Φρόιντ (απώθηση, ανακατεύθυνση συναισθημάτων, μηχανισμοί άμυνας) και τις εικόνες των υπερρεαλιστών. Δίνουν έμφαση στο ασυνείδητο, τον πυρήνα της ύπαρξής μας, σύμφωνα με τον Λακάν. Τα λογοπαίγνια αποτελούν μηχανισμούς μέσω των οποίων εκδηλώνεται το περιεχόμενο του ασυνειδήτου. Το σημαινόμενο γλιστρώντας από το σημαίνον, δημιουργεί νοήματα που αντιστοιχούν στους βασικούς πόλους της γλώσσας που εντόπισε ο Ρόμαν Γιάκομπσον, τη μεταφορά και τη μετωνυμία.

Ο Παραχαράκτης δίνει έμφαση στην παρωδία και τη διακωμώδηση, τη σάτιρα και την ουτοπία. Ο Αχιλλέας III, αντικαθιστώντας τα υψηλά και τα σοβαρά από τα εύθυμα και τα υποβιβαστικά, δημιουργεί χαρακτήρες με συγκέντρωση σημαινόντων. Το αντιρρεαλιστικό στοιχείο προκαλεί τις συμβάσεις, το βάρος πέφτει στις πτυχές του ασυνειδήτου και της γλώσσας.