Παρουσία, Άρθουρ Μίλερ, Εκδόσεις Καστανιώτη

Σπάνια Αμερικάνικα Σκαριά [Παρουσία, Άρθουρ Μίλερ]

26 August 2023

***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

***Παρουσία,* Άρθουρ Μίλερ, Εκδόσεις Καστανιώτη**

μετάφραση Αυγούστου Κορτώ

Κι ωστόσο

θέλω να πιστεύω πως

πολλά σπουδαία πράγματα

έχουν προκύψει μέσα

από όνειρα

Άρθουρ Μίλερ

Ο κύριος Άρενς επιμένει. Ήταν στις συγκεκριμένες συναντήσεις ο κύριος A.D.; Θα απαντήσετε θετικά στην ερώτηση, παρακαλώ; Ο κύριος Γουόλτερ επιμένει, απευθύνεται σε αυτό το κωμικό ιερατείο με την σοβαρότητα που αρμόζει στην προδοσία και την πνευματική υποτέλεια. Γιατί μόνο ως τέτοια θα μπορούσε να περιγραφεί η Επιτροπή Αντιαμερικανικών Υποθέσεων της Αμερικανικής Βουλής που προσφέρθηκε να τακτοποιήσει το κομμουνιστικό μικρόβιο. Εβραίοι και μαρξιστές, ακριβώς μετά τον πόλεμο και τις φριχτές του εμπειρίες, επανατοποθετούνται στην θέση των κατηγορούμενων. Ο Μακ Άρθουρ με πύρινους λόγους ζητάει να προστατευτεί ο νεαρός καπιταλισμός που ετοιμάζεται να κατασπαράξει το εγχώριο όνειρο.

Ο κύριος Άρενς διατυπώνει διαφορετικά την ερώτηση. Θα δώσετε μια απάντηση; Να εκληφθεί ως άρνηση απέναντι στο προεδρείο; Πείτε μας κύριε Μίλερ. Μα ο Άρθουρ Μίλερ ανήκει σε εκείνους που αντιμετώπισαν με θάρρος και απορία την σκιώδη αυτή επιτροπή. Στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων και δεν παραχώρησε κανένα όνομα. Αυτήν την φορά δεν ήταν οι μάγισσες, τίποτε το μεταφυσικό δεν είχε η καταδίωξη που εξαπέλυσε η αμερικανική κοινωνία στον χώρο του θεάματος. Και δεν ήταν λίγοι όσοι ανταποκρίθηκαν, όπως ο Ελίας Καζάν. Ο διάσημος σκηνοθέτης θα υποδείξει εννέα ονόματα κερδίζοντας την εύνοια του συστήματος. Είναι παράξενο μα την μοίρα του Άρθουρ Μίλερ και του Καζάν συνδέει, έξω από την ηθική απέναντι στην Επιτροπή, κάτι ακόμη. Ένας θάνατος. Ένα αριστούργημα που μετράει με πόσες χειρονομίες μπορεί να πει κανείς αντίο στην ζωή, με πόσες συναλλαγές ολοκληρώνει κανείς την παρτίδα. Μια αυθεντική ιστορία, ένας τιμάριθμος για την ζωή που υπόσχεται μια πράξη μεγαλειώδη. Μα ο Άρθουρ Μίλερ, τα ζωγράφισε μικρά και φτηνά, έτσι όπως συνθέτουν την σκηνογραφία εμπρός μας. Το μεγαλείο του, το θαύμα που πάντα θα μας θυμίζει το έργο του, συνιστά η δίχως στρατηγικές θυσία, ο μεγάλος σκοπός που εξυψώνει ακόμη και αυτόν τον εμποράκο λίγο πιο πάνω από τις χιλιάδες που τριγυρνούν εκεί έξω, με μια ληγμένη συναλλαγματική, με ένα παράπονο στην έκφραση. Ο Εμποράκος βάζει τα δυνατά του και ο Χρήστος Βακαλόπουλος έχει τόσο δίκιο όταν σημειώνει πως καμιά φορά μερικοί άνθρωποι θα μας θυμίζουν το θαύμα. Τίποτε δεν μπορεί να κάμψει τον μικρομεσαίο χαρακτήρα ενός έργου που έμελε να γράψει και εκείνο μια θρυλική ιστορία. Με ένα βιωματικό τίμημα ο ήρωας του Μίλερ που θα μπορούσε να είναι ο καθένας μας, κερδίζει την ζωή και τις εντυπώσεις. Ένας τυφλός που φέγγει πάνω στην τραγωδία, φθάνοντας ως την υπερβολή και όλο επιστρέφοντας, με λιγότερη φρόνηση, αιώνια κουρελιασμένος. Και εμείς, έτσι όπως το ΄γράψε ο Κωστής Παπαγιώργης, να μαθητεύουμε στον πόνο τους. Είναι μαρτύριο η ζωή μες στην πολύβουη αγορά, μα ακόμη μεγαλύτερο βασανιστήριο είναι να ζήσει κανείς ως το ύψος της θυσίας. Ποτέ δεν ήταν διαφορετικά στα μεγάλα έργα της τέχνης με τους σπουδαίους χαρακτήρες, με το κρυμμένο στον αγρό της ταπεινής ζωής χρυσάφι, με την συγκίνηση και την ψυχική, παπαδιαμαντική συνάφεια.

Ο Άρθουρ Μίλερ γεννιέται στο Χάρλεμ στις 17 Οκτωβρίου του 1915. Παντού ετοιμάζεται να γραφτεί ιστορία. Μια επανάσταση στα θεμέλια του κόσμου προορίζεται να σφραγίσει την πορεία του αιώνα. Δυο παγκόσμιοι πόλεμοι θα συνθλίψουν την ανθρώπινη ζωή. Κανείς δεν θα γλιτώσει, καθώς στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού και την πολυσύχναστη Νέα Υόρκη το πλήθος συρρέει και ένας καινούριος πολιτισμός εδραιώνεται. Θα πρέπει κανείς να αναλογιστεί την ιστορική συγκυρία που διασταυρώνεται με το έργο του Μίλερ. Θα πρέπει κανείς να νιώσει την εποχή στην έντασή της, να διακρίνει τις οσμές και τις συνήθειες και την δύσκολη επιβίωση και ένα σωρό πράγματα δικά της, κλεισμένα σε μνήμες, για να υποψιαστεί κάτι από την πρόθεση του Αμερικάνου συγγραφέα. Υπομονή, χρόνος και ο ρυθμός του πόνου που γεννά την αξιοπρέπεια. Και κάτι πανανθρώπινες φιγούρες με αδυναμίες και καρδιά. Γυρεύουν την αθώα ευτυχία και κάπου στεριώνουν και λησμονούνται κρατώντας μια ατόφια σημασία, καθόλου φιλολογική.

Ο Μίλερ, όπως αποτυπώνεται στο αναλυτικό χρονολόγιο της έκδοσης του Καστανιώτη, μέχρι το 1946 έχει καθορίσει ως πεδίο του το θέατρο. Ήδη μετράει μερικές παραστάσεις με δικά του έργα στο Νιου Τζέρσι, μα η πρώτη, μεγάλη επιτυχία θα έρθει με το Ήταν όλοι τους παιδιά μου που διακρίθηκε μεταξύ άλλων και με το βραβείο Τόνι. Τα έργα του κορυφαία δράματα, απολύτως εμπνευσμένα από τα ξέφτια του αμερικάνικου ονείρου, θα τον καθιερώσουν εξαιρετικά δημοφιλή με πλήθος μεταφράσεις και μεταφορές. Το 1956 παντρεύεται την Μέριλιν. Πολλοί θα γράψουν μετά το θάνατο της Μονρόε πως ο κύριος Μίλερ συνέβαλε στην ψυχική διαταραχή της άτυχης σταρ. Όπως και να έχει, για αυτήν την ιδιόρρυθμη σχέση μιλούν μονάχα μερικές φωτογραφίες από τον πρώτο καιρό, με το ζευγάρι να ποζάρει χαμογελαστό και ανέμελο. Ίσως μόνο εκείνη να διαθέτει αυτό το προνόμιο, μια και ο Άρθουρ βρίσκεται ήδη στην μέση ηλικία, ένας άνθρωπος του θεάτρου, ένα σπουδαίο κεφάλαιο στην καινούρια λογοτεχνία της Αμερικής. Θα ακολουθήσουν και άλλοι γάμοι, έργα που αναδεικνύονται σε απαράμιλλες επιτυχίες, τόσο καλλιτεχνικά όσο και εισπρακτικά. Ο Άρθουρ Μίλερ είναι πια ένας ποιητής που κατορθώνει έξω από τις νόρμες της μόδας και τις εφήμερες, αισθητικές επιλογές να γράψει μερικά σπάνια έργα, καμωμένα από τα πιο υλικά στοιχεία.

Τα Διηγήματα του που παρουσιάζει η έκδοση του Καστανιώτη με τίτλο «Παρουσία» σε μετάφραση Αυγούστου Κορτώ αφήνουν να φωτιστεί η πυκνή γραφή του δημιουργού που γίνεται μνήμη ενός άγριου και άταχτου πραγματισμού, ικανού για την πιο τίμια μαρτυρία. Δεν είχε ποτέ σχέση με το ύφος του κειμένου, τίποτε το επιτηδευμένο. Ο Ώντεν γράφει σπρώχνουμε, κλωτσάμε, θυμώνουμε και οι ήρωες αυτήν των διηγημάτων από τις εκδόσεις Καστανιώτη στον ρυθμό της απλής, φριχτής και πρακτικής ζωής υποκύπτουν, αυτήν εξυμνούν, ένα αλλότριο πλήθος, φορτωμένο με μνήμη, ικανό για το καλό και το χειρότερο, ένας κόσμος σαν έρημο ακρογιάλι, σακατεμένος και μυθιστορηματικός.

Άσε τον εαυτό σου να αναλογιστεί στα σοβαρά εκείνες τις στιγμές στο διήγημα Μπουλντόγκ που περιλαμβάνεται στην «Παρουσία» των εκδόσεων Καστανιώτη και αποδίδεται μεταφραστικά στον Μιχάλη Μακρόπουλο. Προσπάθησε να συλλαβίσεις την ομορφιά της ανεκπλήρωτης επιθυμίας, κοίταξε τα σώματα που προβάλλονται στο κέντρο της σκηνής , σώματα που τους μέλει να ξεθωριάσουν, δες για μια στιγμή το σύννεφο που αφήνει πίσω της η μεγάλη απλή λογοτεχνία, αυτή που μας ανταποδίδει την φυσικότητα και την πηγαία έκπληξη. Κανείς δεν γίνεται σοφότερος στις ιστορίες του Μίλερ, κανείς δεν γίνεται δυνατότερος, κανείς δεν ξεφεύγει από τα μεγάλα ερωτήματα και κανείς δεν παίρνει την απάντηση που θέλει. Όλα έχουν να κάνουν με την αμετροέπεια της ανθρωπιάς, με εκείνη την προσωπική αβεβαιότητα που μεταγγίζει δίχως να το αντιλαμβανόμαστε, ένα είδος σοφίας, έναν τρόπο ανάγνωσης αυτού του δραματικού παιχνιδιού με τις γριφώδεις μεταμορφώσεις. Οι πιο τυχεροί θα βρουν ένα νησί, έναν δίχως βάσιμο λόγο, έρωτα για να αντέξουν.

Ο ίδιος νιώθει νέος και αθάνατος. Έτσι περιγράφει εκείνον τον επίμονο θηρευτή ο Μίλερ στο διήγημα Κάστορες. Έναν αρχαίο τύπο, βγαλμένο από τα τοπία του βορά, όλο απόκρημνα ποτάμια και δάση από αιωνόβιες φλαμουριές. Είναι ο ίδιος που στέκει κάτω από την μαρκίζα στην 23η οδό και βάφεται με ηλεκτρική πορφύρα. Ο ίδιος που απολαμβάνει τη θέα από τον ουρανοξύστη με την γυάλινη πρόσοψη και τον ανίκητο χάλυβα και ένα σωρό δείκτες να ανεβοκατεβαίνουν, δείχνοντας τον δρόμο στον Νέο Κόσμο. Είναι ο ίδιος που επαναλαμβάνεται, φορτωμένος μνήμη στα ωραία και ειρηνικά θέρετρα του Παλμ Μπιτς, με μια παχυλή σύνταξη και μια αστερόεσσα στην μπροστινή βεράντα. Ο ίδιος, Περίφημος Χαμένος Αμερικάνος, του Μπουκόφσκι που βρίζει και ερωτεύεται και κρύβει μπόλικη ευαισθησία και όλο γυρεύει κάτι έξω στους δρόμους, ανάμεσα σε άλλους ήρωες. Είναι ο αιώνιος χαρακτήρας, ένα αδειανό κοστούμι, η χίμαιρα ενός ονείρου που διαλύθηκε, ο ρόλος του ενσαρκώνει καμιά φορά μια αποτυχημένη ζωή, με τσακισμένη φτερούγα, πορτραίτα γεμάτα ελαττώματα, κουσούρια, ατέλειες, λιγοστές ευτυχίες μονάχα. Όλοι τους περνούν από τα διηγήματα του Άρθουρ Μίλερ, όλοι τους διασχίζουν τις σελίδες της «Παρουσίας», ταράζονται, πέφτουν στον ίλιγγο της μνήμης, πρωταγωνιστούν στο έργο του Κίπλινγκ, συνθέτουν τον παγκόσμιο άτλαντα της ανθρώπινης γεωγραφίας. Τελειώνουν πάντα με ένα δίχως απόκριση ερώτημα, ικανό να ξυπνήσει συγκινήσεις. Θα ΄ταν σπουδαίο χάρισμα για τον καιρό μας, αν θα μπορούσε μια άλλη γραφή να ανασυνθέσει τον κόσμο, φτιάχνοντας τον σκελετό ενός καινούριου μυθιστορήματος, απόλυτα συντονισμένου με την εποχή και τον ρεαλισμό της, άκρατο, θυελλώδη, δίχως καμιά πατρίδα, σαν όλα τα μπάσταρδα της τύχης του Παπαγιώργη.

Είναι η γενιά των ηττημένων αναφωνούν άλλοι, άνθρωποι που καλούνται να ζήσουν με το φόντο μιας ιστορικής κατάστασης, σαν αυτήν που εξελίσσεται γοργά καθώς ο κόσμος επιταχύνει τον βηματισμό του. Είναι ο Αμερικάνος που έπειτα από δυο πολέμους συνειδητοποιεί πως δεν κατέχει τίποτε, πως δεν μπορεί να καθορίσει την ιστορία ή τον εαυτό του ή την απαραβίαστη ηθική της μηχανής με την ανορθολογική της δύναμη. Δίχως Θεό δεν υπάρχει τίποτε άλλο, έξω από ένα τέλος ειρηνικό, σαν αυτό που φθάνει στα διηγήματα του Μίλερ. Τα μικρά μυθιστορήματα της «Παρουσίας» από τις εκδόσεις Καστανιώτη γράφονται στο περιθώριο της ιστορίας που τρέμει, μες σε συνθήκες εχθρικές για την εξέλιξη της λογοτεχνίας. Στις σελίδες που μεταφράζει τόσο έξοχα ο Αύγουστος Κορτώ ακούγεται ο αντίλαλος της φωνής του καινούριου ανθρώπου, ζωγραφίζονται οι χειρονομίες που ασκούν την δύναμή τους στη ζωή και την καθιστούν ισοδύναμη της τέχνης. Κανένα αποδεικτικό μήνυμα δεν θα βρεθεί στις σελίδες των διηγημάτων, μονάχα η παιγνιώδης ζωή και μια πόζα γεμάτη γοητεία και ειρωνεία.

Καθώς ο κόσμος κλείνει γύρω μας και οι ανθρώπινες σχέσεις ευτελίζονται, γρήγορες, άστοχες και εφήμερες πάντα, μπορείς κανείς να νιώσεις του άλλου την «Παρουσία» εντονότερη, διάχυτη, γλαφυρή και λαμπερή. Μια μικρογραφία, μια μερίδα ζωής που μέχρι πριν φάνταζε αγεφύρωτη και αφανής, τώρα φωτίζεται μαζί με κάτι παράξενα ναυάγια μες στο φόντο της υπέροχα γλυκιάς και σκληρής ανθρώπινης γεωγραφίας. Ο Άρθουρ Μίλερ στέκει σήμερα ένα μέγεθος για την αμερικάνικη λογοτεχνία και την αθωότητά της που παρέμεινε για πάντα ανεκπλήρωτη. Λατρεύει την θέα από το Τζέρσι γιατί του χαρίζει απλόχερα την ηλικία του κόσμου. Με την σύγχρονη γραφή του, παραμένει αμείωτη η αίσθηση της «Παρουσίας» που φωτίζει για πάντα μια κρίσιμη στιγμή, τόσο ανθρώπινη και τίποτε λιγότερο από αυτό. Η Επιτροπή δεν τον έβαλε ποτέ στο χέρι και η τέχνη του παρέμεινε κλασική και θερμή.

Από τις εκδόσεις Καστανιώτη, «Παρουσία» του Άρθουρ Μίλερ σε μετάφραση του Αυγούστου Κορτώ. Ανθρώπινες ακουαρέλες και μια αίσθηση νοσταλγίας και ενοχής. Όλα τα τροφοδοτεί η αιωνιότητα της γραφής και της ανθρώπινης φαντασίας, μα με έναν τρόπο προφορικό, με τον χαρακτήρα μιας κουβέντας, που΄ναι συνάμα πάλη ανάμεσα στην πράξη και την ευθύνη.