Ad feminam

30 January 2022

***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

***Πώς η Σιμόν* Έγινε η Μποβουάρ, Μια ολόκληρη Ζωή, *Κέιτ Κιρκπάτρικ, Eκδόσεις Μεταίχμιο***

[…Συχνά τα κορίτσια

Έχαναν το δίκιο τους

Μόνο και μόνο

Εξαιτίας του φύλου τους.

Οι συνάδελφοί των γελούσαν

Όσο το δεύτερο εκείνο φύλο

Σφυρηλατούσε αδιάκοπα

Τον καινούριο του εαυτό…]

Μαρτυρίες της πανεπιστημιακής ζωής,

Μέσα περασμένου αιώνα

Ad feminam

Έχετε ακούσει για εκείνους τους θρυλικούς θαμώνες των ορεινών καφενείων; Απαντώνται σπανίως πια, ίσως επειδή ο χρόνος, αυτή η αδιάλειπτη ουσία της ζωής μας που φροντίζει για την αποκαθήλωση των πάντων, έχει μεριμνήσει και για την δική τους λήθη. Αυτοί λοιπόν, στοιχειά μυθολογικά της παιδικής μου ηλικίας συνήθιζαν να πιάνουν μία προς μία τις ζωές των πολύ σπουδαίων ανθρώπων. Τα ανδραγαθήματα, οι έρωτες, τα λάθη τους, όλα έστεκαν εκεί εμπρός μας, μαρτυρίες ενός άλλου καιρού. Κάθονταν γύρω από το τραπέζι και κοινωνώντας το κρασί και τα βάρη της δικής τους ζωής, έλεγαν το πώς και το γιατί κάτι ανθρώπων ωραίων. Ήρωες και εραστές και άγγελοι περνούσαν από εκείνους τους σκαρφαλωμένους στις επαρχίες καφενέδες. Σήματα και σταθμοί μες στην ερημιά του βουνίσιου κόσμου, κρατούσαν μέσα τους σαν φυλακτό την ιστορία κάποιας ζωής. Από εκείνη τρέφονταν και προς εκείνη ανταπέδιδαν το χάδι της το φανταστικό. Ας πούμε, για παράδειγμα οι άνθρωποι εκείνοι μπορεί να διάλεγαν μέσα από το μεγάλο πανέρι του παρελθόντος μορφές νεαρών κυνηγών που δεν δείλιασαν μα λάθεψαν. Χρυσά κορμιά και ονόματα οίκων βασιλικών ξεχύνονταν με όλη τους την παλιά δόξα, -ίσως κάπως πικρή πια- πάνω στο τραπέζι. Σε εκείνους τους καφενέδες.

Οι γέροντες που τόσο καλά θυμάμαι, σαν να πρόκειται για γλυπτές μορφές που δεν κερδίζει ο χρόνος, είχαν μια απαραβίαστη αρχή. Έπιαναν εκείνες τις ζωές από το τέλος προς την αρχή τους και αντάμα τραβούσαν και εκείνοι για την παιδική τους ηλικία. Και αν πάντοτε τους προλάβαινε η βροχή και σκόρπιζαν σαν άνεμοι στα χαμηλά σπιτάκια τους που έχουν ακόμη για θέα την ασάλευτη μοναξιά, εκείνοι όλο επέμεναν, ανοίγοντας εντός μου δρόμους προς έναν καλό, παλιό καιρό.

Έκτοτε πέρασαν χρόνια. Εκείνοι οι γέροντες κοιμήθηκαν για πάντα, τα καφενεία κλείσανε και όλα ντυθήκανε το δέρμα των στίχων του Νίκου Αλέξη Ασλάνογλου. Ας είναι, ετούτες είναι οι φοβερές συνέπειες του παράγοντα χρόνου. Όλα τα ξέχασα. Τους τρόπους εκείνων των ανθρώπων, την απαραβίαστη αρχή τους.

Ωστόσο αυτήν ακριβώς την τελευταία την θυμήθηκα καθώς διάβαζα την καινούρια, καλαίσθητη έκδοση του Μεταιχμίου, αφιερωμένη στην Σιμόν ντε Μποβουάρ συλλογιζόμενος πως μια τέτοια αντίστροφη πορεία ίσως να μπορεί να παραχωρήσει στον μύστη μια γεύση εκείνου του αυθεντικού που σίγησε ή καλύφθηκε από το κουρνιαχτό της κριτικογραφίας.

Η Κέιτ Κιρκπάτρικ, διευθύντρια Φιλοσοφικών Σπουδών στην Οξφόρδη και συγγραφέας πολλών σημαντικών βιβλίων για την Σιμόν και τον Ζαν Πωλ Σαρτρ υπογράφει και αυτήν εδώ την έκδοση. Η Στέλλα Κάσδαγλη αναλαμβάνει το απαιτητικό έργο της μετάφρασης ενός βιβλίου που παρακολουθεί την πορεία της σημαντικής δημιουργού και πρωτοπόρου του φεμινιστικού κινήματος. Εξαντλεί την βιβλιογραφία και παραθέτει ένα σπουδαίο παράρτημα με πλούσιες και λεπτομερείς αναφορές σε πτυχές που η ροή του κυρίως κειμένου δεν θα επέτρεπε. Η λεπτή και διεξοδική έρευνα που φανερώνει η τριβή της Κιρκπάτρικ με το έργο της Σιμόν ντε Μποβουάρ τιμάται στον μέγιστο βαθμό με την συνεπή και διεξοδική, ερευνητική επιμέλεια του βιβλίου των εκδόσεων Μεταίχμιο.

Γεννημένη στις αρχές ενός αιώνα που έμελλε να καταστρατηγήσει κάθε αρχή και κάθε βεβαιότητα, η Σιμόν γνώρισε το καλό και ευγενικό πρόσωπο της ζωής. Τώρα λοιπόν που το έργο της έχει διεξοδικά αναλυθεί, τώρα που οι σχέσεις της φαίνονται αποκρυσταλλωμένες, τώρα είναι η ώρα να γυρέψει κανείς αν εκείνο το θαύμα που ονομάσαμε παιδικότητα προμήνυε όσες από τις ραγισματιές έφερε αυτή η υπέροχη Σιμόν στο παλιό κέλυφος του κόσμου. Επιστρέφοντας από τον καιρό της ωριμότητας μπορεί κανείς μέσω των λεπτομερών καταγραφών της Κέιτ Κιρκπάτρικ να επιχειρηματολογήσει για το μερτικό της Μποβουάρ στο πιο αυθεντικό όνειρο μιας ζωής. Όταν κάθε σελίδα έχει πια γραφτεί οι αφετηρίες φέγγουν περισσότερο από ποτέ, δικαιώνουν ή αμφισβητούν μια πρόθεση, φανερώνουν πόσα πολλά σημάδια μας αφήνουν οι έρωτες, οι αποχαιρετισμοί, οι λύπες, οι απώλειες. Επιστρέφοντας μπορεί κανείς να γυρέψει μια απάντηση στο αιώνιο ερώτημα για εκείνο το σκίρτημα της περιπέτειας. Γυρνώντας σε μια εποχή με ανόθευτα χρώματα το ώριμο μάτι ίσως να μπορεί ακριβέστερα να αναγνωρίσει τις πλέον τεχνητές επινοήσεις, τις αποτυχίες, τις πρόχειρες μίξεις, το θαυμάσιο αποτέλεσμα αλλά και τις αυθεντικές πηγές. Επειδή επιστρέφοντας, όπως διαλέγει να κάνει ετούτο εδώ το σημείωμα, μπορεί κανείς να ανακαλύψει ποια ήταν η Σιμόν.

Εκείνο το κοριτσάκι που αντικρίζει το φως της ζωής στις 9 του Γενάρη του 1908 κάπου στο 6^ο διαμέρισμα του πολύβουου και αιώνια παλιού Παρισιού. Σε αυτήν την αισθητικά ανώτερη, παριζιάνικη κοινωνία η Σιμόν παίρνει τις βάσεις για την καθηλωτική ζωή της διανοούμενης, της επαναστάτριας, της συντρόφου. Πώς η Σιμόν έγινε η Μποβουάρ Μια ολόκληρη ζωή τιτλοφορείται το καινούριο βιβλίο των εκδόσεων Μεταίχμιο που επιτρέπει στον λάτρη του είδους να εντρυφήσει από χιλιάδες γωνίες και με αναρίθμητες αφορμές στην ζωή και το έργο της σπουδαίας Γαλλίδας φιλοσόφου. Η Κέιτ Κιρκπάτρικ προικίζει το βιβλίο της με όσο μεράκι και σεβασμό χρειάζεται κανείς για να σκύψει σε μια συντελεσμένη ζωή κατάστικτη με ήττες, νίκες, κάλπικα πρόσωπα και ατίμητες στιγμές. Μια ζωή άμετρη σε ιδέες και πρωτοπορίες, μια βιογραφία γραμμένη κάτω από τον αδύναμο ήλιο ενός βίαιου καιρού γεμάτου ανατροπές και διεκδικήσεις. Η συγγραφέας παρακολουθεί τους σταθμούς της ζωής της, την κοιτάζει καθώς περνά από την κοριτσίστικη εποχή σε εκείνη της ώριμης γυναίκας, ένα φωτεινό μυαλό σε σκοτεινά χρόνια. Την παρατηρεί καθώς αντιμάχεται τα ήθη του καιρού της, την θαυμάζει καθώς πρωτοπορεί στους κόλπους ενός ασχημάτιστου ακόμη, γυναικείου κινήματος. Στέκει διακριτικά απέναντι στις ακαθόριστες εκδοχές της ερωτικής της ζωής, μοιρασμένης στην διά βίου αφοσίωσή της στον Ζαν Πωλ Σαρτρ και τους παθιασμένους έρωτες. Ξαναφέρει στο προσκήνιο τις συνθήκες μες στις οποίες γεννιούνται τα πιο εμβληματικά της έργα. Η Σιμόν ντε Μποβουάρ δανείζεται από τον κόσμο που γνωρίζει. Και όσο δανείζεται τόσο περισσότερο εξαργυρώνει τον εαυτό της, βρίσκει την θέση που αρμόζει δικαιωματικά σε μια σπουδαία γυναίκα μες σε μοιραίους καιρούς, αρσενικούς. Την προσωπικότητα αυτής της σπουδαίας γυναίκας του 20^ου αιώνα που τόσο ξεχωριστά τιμούν οι εκδόσεις Μεταίχμιο με την εκδοτική τους επιλογή θα πλάσει ο Ρεμπώ, η Βιρτζίνια Γουλφ, ο Αλφρέδος Φουιγιέ, ο Μπερξόν, ο Σπινόζα. Η φιλοσοφία της ελευθερίας θα σημαδέψει την Σιμόν ως αφετηρία και συνισταμένη της πορείας της.

Η ίδια της η βιογραφία θα αποτελέσει ένα ετερόφωτο σύμπαν, φωτισμένο όσο επιτρέπει η λαμπερή προσωπικότητα του Ζαν Πωλ Σαρτρ. Στην σκιά του θα ζήσει, λένε όσοι αμφισβητούν σήμερα την αξία της, είναι υποχείριό του επισημαίνουν την στιγμή που οι δυο τους μες στα πλαίσια μιας ανορθόδοξης σχέσης γράφουν λέξη προς λέξη την πιο μεγάλη ιστορία αγάπης, όπως το περιέγραψε γλαφυρά ο Κάρλο Λέβι. Η Κέιτ Κιρκπάτρικ διαλέγει για μαρτυρία της την πνευματική αξία της Μποβουάρ, την αξία του έργου της για τις γυναίκες της εποχής της αλλά και του μέλλοντος. Σε έναν αιώνα που κυριαρχούν τα ad feminan επιχειρήματα η Σιμόν ντε Μποβουάρ σκιαγραφεί το πορτραίτο μιας άλλης γυναίκας. Ενός προσώπου που δεν γεννιέται ως αποτέλεσμα μιας μοιραίας, βιολογικής σύμπτωσης αλλά πλάθεται μες στα ποικίλα ρεύματα των επιδράσεων, των αλλαγών, των στόχων, της ατομικής ωρίμανσης αλλά και της συλλογικής έκφρασης. Πάει να πει πως η βιογραφία των εκδόσεων Μεταίχμιο δεν στέκει ως μια κριτική αποτίμηση της καταλυτικής της παρουσίας, αλλά φωτίζει τις παραμορφώσεις, τις αλλοιώσεις και τις αδυναμίες μιας γυναίκας που αγάπησε και αγαπήθηκε πιο δυνατά και πιο ταπεινά, αυθεντικότερα από ότι πρόβλεψαν οι βαθιές αρχές της. Μιας γυναίκας που θέλησε να ερωτευτεί και να αγαπήσει με πρωτόγνωρους τρόπους και τώρα ανανεώνει με τούτο τον τρόπο το έργο και τις ημέρες της. Η Κέιτ Κιρκπάτρικ ανοίγει ένα ολότελα διαφορετικό μονοπάτι στην μελέτη του έργου και της ζωής – άραγε ξεχωρίζουν;- της Σιμόν ντε Μποβουάρ αναγνωρίζοντας στο εργαστήρι της, έξω από την σπάνια, πνευματική ικανότητα, μια ανεπαίσθητη ρωγμή που σήμερα φανερώνει ένα ανθρώπινο πρόσωπο, λιγότερο στοχαστικό μα εξόχως περισσότερο θελκτικό και πρόσφορο εμπρός στις φαντασμαγορίες της ζωής. Η Σιμόν ντε Μποβουάρ ήταν μια γυναίκα έξω και πέρα από τις νόρμες και τα σχήματα. Μια γυναίκα που ακόμη και αν μεγέθυνε τον Σαρτρ και τον εαυτό της στα μάτια της κοινής γνώμης, εντούτοις το κατάφερνε επειδή είχε την ικανότητα. Μελέτησε τα περιθώρια της ανθρώπινης, ηθικής εξέλιξης και έδρασε πάντοτε από την μεριά της ελευθερίας.

Κοιτάζω την φωτογραφία της τώρα που έχω φθάσει στο τέλος. Ή καλύτερα στην αρχή της εξαιρετικής βιογραφίας των εκδόσεων Μεταίχμιο. Προσπαθώ να ξεχωρίσω το χαμόγελο εκείνου του μωρού που περιβάλλεται από την αγάπη και την περηφάνια ενός ολότελα χαμένου κόσμου. Συλλογίζομαι πως κανείς σε εκείνη την φωτογραφία δεν φαντάζεται πόσα πολλά πρόκειται να καταφέρει η μικρή αβάπτιστη ακόμη Σιμόν. Είναι καλοκαίρι του 1908, πλάι της στην λήψη, ο Ερνέστ, ο παππούς της, η Φρανσουάζ, η Μαργκερίτ, θεία της και ο Γκαστόν. Ονόματα και ρόλοι σε μια τυπική, παριζιάνικη οικογένεια. Έπειτα περιεργάζομαι το βλέμμα του γηραιότερου, φαντάζομαι πρόκειται για τον Ερνέστ. Θα είναι πλημμυρισμένος απ΄αγάπη για την μικρή εγγονή του. Μα δεν μπορεί να κρύψει μια αδιόρατη μελαγχολία, αυτό το είδος του βέβαιου φόβου πως εμπρός του στέκει το καινούριο, το αδοκίμαστο, το αιρετικό, εκείνο που μπορεί να επιφέρει μια μουσική συγκοπή, μια τομή στον χρόνο, ξανοίγοντας στο βάθος του καιρού, όλο με χρώματα και ιδέες, μια νέα ακόμη εποχή.

Οι λάτρεις του είδους αλλά και οι ερευνητές του έργου της Σιμόν ντε Μποβουάρ μπορούν να ανακαλύψουν καινούρια περάσματα προκειμένου να προσεγγίσουν την αλήθεια ενός μυθικού προσώπου. Και αυτή συνιστά την θεμελιώδη χρησιμότητα μιας εξαιρετικής έκδοσης. Οι εκδόσεις Μεταίχμιο, η Κέιτ Κιρκπάτρικ και η Στέλλα Κάσδαγλη ενώνουν τις δυνάμεις τους για να προσφέρουν στο ελληνικό, αναγνωστικό κοινό μια χρήσιμη έκδοση. Ένα βιβλίο που αποκαλύπτει πτυχές για την Μποβουάρ και δεν διστάζει να επισημάνει τις αντιφάσεις του φωτεινού της μυαλού που ωστόσο παρέμεινε για πάντα και μυστικά, αθεράπευτα κοριτσίστικο. Εξόχως στοχαστικό.