Κριτική: Σάγκι Μπέιν, Ντάγκλας Στιούαρτ, Εκδόσεις Μεταίχμιο

Τα νατουραλιστικά στοιχεία στο μυθιστόρημα του Ντάγκλας Στιούαρτ

6 September 2021

***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Σάγκι Μπέιν, Ντάγκλας Στιούαρτ, Εκδόσεις Μεταίχμιο

Το Σάγκι Μπέιν (Shuggie Bain) είναι το πρώτο μυθιστόρημα του Ντάγκλας Στιούαρτ (Duglas Stuart). Ο συγγραφέας γεννήθηκε στη Γλασκόβη (1976). Ζει όμως στη Νέα Υόρκη όπου και εργάζεται ως σχεδιαστής μόδας. Το έργο δημοσιεύθηκε το 2020, έχει ήδη μεταφραστεί σε 34 γλώσσες και έχει λάβει το Βραβείο Μπούκερ 2020. Στην Ελλάδα μεταφράστηκε από τη Σταυρούλα Αργυροπούλου και κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μεταίχμιο (2021).

Πρόκειται για bildungsroman μυθιστόρημα ή αλλιώς μυθιστόρημα διαμόρφωσης, το οποίο παρακολουθεί τον πρωταγωνιστή από την παιδική ηλικία. Η αφήγηση είναι τριτοπρόσωπη. Ξεκινά το 1992, όταν ο Σάγκι Μπέιν είναι δεκαπέντε ετών και μένει μόνος σε μια πανσιόν στη Γλασκόβη. Με την τεχνική του flash back μεταφερόμαστε μερικά χρόνια πριν, το έτος 1981, όταν ο πεντάχρονος τότε Σάγκι ζει σε μια πολυκατοικία στο Σάιτχιλ, με τα ετεροθαλή αδέλφια, τους παππούδες και τους γονείς του, Μπιγκ Σαγκ και Άγκνες Μπέιν. Ο πατέρας του εργάζεται ως οδηγός ταξί, απουσιάζει συνεχώς και έχει σχέσεις με άλλες γυναίκες.

Η Άγκνες, μια όμορφη γυναίκα που συχνά συγκρίνεται με την Ελίζαμπεθ Τέιλορ, δεν αντέχει την απιστία του άνδρα της, τον οποίο αγαπά. Όταν εκείνος την επόμενη χρονιά θα τους εγκαταλείψει σε ένα κρύο και άχαρο διαμέρισμα στο Πίτχεντ -όπου θα μετακομίσουν μακριά από τους παππούδες, προορισμένο για οικογένειες εργαζομένων στο τοπικό ορυχείο, και θα ζήσει με την Τζόανι, την υπάλληλο της εταιρίας ταξί- η Άγκνες θα αυξήσει τις δόσεις του αλκοόλ. Θα χάσει την αξιοπρέπειά της και θα πληγώσει τα παιδιά της. Με περιποιημένη εμφάνιση ακόμη και υπό την επήρεια του μεθυσιού, προσδοκά πάντα μια καλύτερη ζωή, με σπίτι άνετο και σύζυγο που την αγαπά και τη νοιάζεται. Όμως αυτά δεν μπορεί να τα αποκτήσει με την ευκολία που απέκτησε τα όμορφα πορσελάνινα δόντια που αντικατέστησαν τα δικά της στραβά. Η διαρκής ματαίωση των προσδοκιών θα την οδηγήσει στην κατάρρευση. Τα δύο μεγαλύτερα παιδιά της θα την εγκαταλείψουν. Ο Σάγκι ακόμη και το σχολείο θα παραμελήσει, για να τη φροντίζει.

Το Σάγκι Μπέιν είναι ένα βιβλίο για την οικογένεια, τη βία, τη σεξουαλική ταυτότητα. Ένα βιβλίο για την αγάπη και τη μοναξιά, ένα πανόραμα της ζωής στη Γλασκόβη τις δεκαετίες 1980-90 με τα αποτελέσματα της θατσερικής πολιτικής και την επιδεινούμενη φτώχεια των εργατικών τάξεων. Η Γλασκόβη πεθαίνει και οι εργατικές τάξεις ασφυκτιούν. Η βία, οι κομπίνες, η εκμετάλλευση, οργιάζουν. Ενδημούν ακόμη και στις νεανικές παρέες ή στο σχολείο.

Οι χαρακτήρες του βιβλίου είναι εξαθλιωμένοι και βρώμικοι άνθρωποι, πεινασμένοι, με κοκαλιάρικα σώματα, άστεγοι ή άνεργοι που ζουν με επιδόματα, εθισμένοι στον τζόγο, το ποτό, άτομα στραπατσαρισμένα από τα εργατικά ατυχήματα, πόρνες, βιαστές, παιδιά που σταματούν το σχολείο για να εργαστούν, που υποχρεώνονται να πνίξουν τα όνειρά τους μέσα στη σκόνη ανθυγιεινών εργασιών, νέοι και νέες που χρησιμοποιούν την κλοπή και τη βία για να επιβιώσουν ή καταφεύγουν στη μετανάστευση.

Μέσα από τις εμπειρίες του ταξιτζή πατέρα του Σάγκι καθρεφτίζεται όλη η ανθρωπογεωγραφία της Γλασκόβης. Μέσα από τη ζωή των προσώπων, η ηθογραφία της: οι γιορτές, η μουσική, οι άγιοι, οι ποιητές, οι τηλεοπτικές σειρές, οι ξεπεσμένες θείτσες του Πίτχεντ, η νοοτροπία τους. Τα παιδιά, τα κυριότερα θύματα της εξαθλίωσης της εργατικής τάξης, υποχρεώνονται να φροντίζουν τους γονείς τους σαν μωρά, να συμβιώνουν με τα αδιέξοδά τους σε βάρος των δικών τους δικαιωμάτων, να εισπράττουν την απογοήτευση, την αδιαφορία, την εγκατάλειψη. Πατεράδες ανεύθυνοι, παιδιά που δεν γνωρίζουν το πρόσωπό τους, γιατί το έχουν δει μόνο σε φωτογραφία ή κάποια φορά πριν χρόνια. Παιδιά που μεγαλώνουν πριν την ώρα τους. Θύματα που αργότερα θα γίνουν θύτες. Βία που διδάσκεται, κοινωνία που λειτουργεί σαν εργαστήρι αναπαραγωγής της (μπιχεβιορισμός).

Τα νατουραλιστικά στοιχεία στο μυθιστόρημα Σάγκι Μπέιν εστιάζονται στην περιγραφή αυτού του υποκόσμου, στην απεικόνιση της εξαθλιωμένης ζωής των φτωχών τάξεων των βιομηχανικών πόλεων. Ο αστικός ρεαλισμός του Ντάγκλας παραπέμπει σε μυθιστορήματα του Τσαρλς Ντίκενς, σε έναν κόσμο που έχει καταδικάσει τους φτωχούς, σε ένα σύστημα εργαλειακό και αμείλικτο, όπου η φύση εκτοπίστηκε βίαια και την αντικατέστησαν οι αναθυμιάσεις και τα αέρια, οι μικρές αυλές των σπιτιών και τα άχαρα διαμερίσματα το ένα πάνω στο άλλο.

Ο ρεαλισμός στο μυθιστόρημα Σάγκι Μπέιν συναντά τον νατουραλισμό επίσης μέσα από τις ντετερμινιστικές απόψεις του Δαρβίνου για τον νόμο του ισχυροτέρου και την αποκτήνωση των φτωχών, μέσα από την παρουσίαση των σκοτεινών πλευρών της ανθρώπινης φύσης και της κτηνώδους της πλευράς, την πεποίθηση ότι οι άνθρωποι εξουσιάζονται από τα πάθη, στερούνται ελεύθερης βούλησης και υπόκεινται στην πίεση του περιβάλλοντος και των περιστάσεων.

Η ομοφυλοφιλία (θέμα ταμπού), ο περιβαλλοντικός ντετερμινισμός (η αιτιακή σχέση περιβάλλοντος-συμπεριφοράς), η εστίαση στους κοινωνικά απόκληρους, θα αποτελέσουν βασικά νατουραλιστικά στοιχεία του μυθιστορήματος. Ίχνη ρομαντισμού, όπως και γκροτέσκο στοιχεία, ενυπάρχουν και σκιαγραφούν πρόσωπα αγγελικά ή αλλόκοτα.

Εκτός της φτώχειας, καταγγέλλεται με αρκετή δόση ειρωνείας η καταπιεστική εκπαίδευση, όπως και η επίδραση του προτεσταντισμού και καθολικισμού στη ζωή της Σκοτίας. Το ζήτημα των εθισμών θίγεται με κατανόηση, το ίδιο και οι μοναχικοί άνθρωποι, τα απόκληρα άτομα.

Η λυρική περιγραφή του Ντάγκλας στο Σάγκι Μπέιν γοητεύει, η ισχυρή αγάπη του Σάγκι για τη μητέρα του συγκινεί. Ωμότητα και τρυφερότητα συμπορεύονται σε αυτό το βιβλίο για τις διαλυμένες οικογένειες. Στα μάτια μας στήνεται μια επική τοιχογραφία του ιδιωτικού βίου της Γλασκόβης των τελευταίων δεκαετιών του εικοστού αιώνα με τη θυματοποίηση των φτωχών, οι οποίοι καταδικάζονται να πληρώσουν τις κυρίαρχες πολιτικές, ωθούμενοι στη διαφθορά, τη βία, τον εθισμό.

Η Άγκνες θα κυλιστεί στη λάσπη. Το κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον θα γίνει γι’ αυτήν πεπρωμένο. Θα καταλήξει στον ζωώδη αισθησιασμό, στην παραμόρφωση, την αποκτήνωση. Ο Στιούαρτ Ντάγκλας στο Σάγκι Μπέιν, ξεδιπλώνοντας τα όρια της φτώχιας και της αγάπης, τη θλίψη και τα αδιέξοδα των φτωχών των σύγχρονων μεγαλουπόλεων, δημιουργεί μια αφήγηση συναρπαστική και ρέουσα, καθηλωτική και βαθιά ανθρώπινη.