***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***
Με αφορμή τα παραλειπόμενα από τις Πανελλαδικές Εξετάσεις
στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας των ΕΠΑΛ και των ΓΕΝΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ
Μετά από δύο έντονες και συγκινησιακά φορτισμένες ημέρες Πανελλαδικών Εξετάσεων στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας ήρθε η στιγμή να αποφορτιστούμε και να πούμε και εμείς οι, έστω και λιγοστοί, δύστυχοι φιλόλογοι τον καημό μας εκφράζοντάς τον με τη μορφή των παρακάτω αποριών:
- Για πόσο καιρό ακόμα θα ταλαιπωρούμε αυτά τα έρημα ρητορικά ερωτήματα; [*Πανελλαδικές Γενικών Λυκείων Θέμα Β2α] Δεν τα λυπάστε, Κυρίες και Κύριοι της Επιτροπής; Όποιο ερώτημα θα βρίσκετε σε ένα κείμενο θα το βαφτίζετε στις απαντήσεις σας ρητορικό, επειδή είναι μέρος μιας ομιλίας ή επειδή εκτιμάτε ότι θα μπορούσε να το συμπεριλάβει κάποιος σε έναν λόγο που θα εκφωνήσει; Μήπως όμως πρέπει να ξανασυστηθούμε; Να ζητήσουμε κι από το έρημο το ρητορικό ερώτημα να ορίσει τον εαυτό του; Να μας θυμίσει δηλαδή ότι ένα ερώτημα θεωρείται ρητορικό όταν από τον τρόπο που διατυπώνεται προκύπτει ως αυτονόητη η απάντησή του είτε επειδή αναφέρεται σε μια γενική αλήθεια είτε επειδή αυτός που το διατυπώνει έχει ήδη εκφράσει τη θέση του απέναντι στο ζήτημα για το οποίο διερωτάται. Ποιο ακριβώς χαρακτηριστικό από τα παραπάνω είχε το ερώτημα του τίτλου στο Κείμενο των Πανελλαδικών Εξετάσεων του Γενικού Λυκείου και το ονομάσατε στις απαντήσεις σας ρητορικό; Ακόμα και τα παιδάκια που έδωσαν εξετάσεις αναρωτιούνται «Μα, κυρία, γιατί ρητορικό, αφού το απαντούσε στο κείμενο;». Και προφανώς κάτι που το απαντάς δεν έχει αυτονόητη απάντηση. Εκτός αν έχουμε μπερδέψει τα ρητορικά ερωτήματα με τα ερωτήματα μερικής άγνοιας, οπότε η συζήτηση αλλάζει από τη βάση της. Και για να προλάβω ορισμένους ριζοσπαστικούς συναδέλφους ότι αυτή είναι μια νεωτεριστική προσέγγιση στην έννοια του ρητορικού ερωτήματος, θυμίζω ότι στην επιστήμη τους κανόνες καλό είναι να μην τους βάζουν εκ των υστέρων οι «ομαδούλες» για να συγκαλύψουν την άγνοιά τους.
- Και προς ενίσχυση αυτού να υποθέσω ότι η μετονομασία της επανάληψης σε αναδίπλωση, στις απαντήσεις του λογοτεχνικού κειμένου [*Πανελλαδικές Γενικών Λυκείων Θέμα Γ], δεν αποτελεί και αυτή προϊόν μιας μοντέρνας εναλλακτικής προσέγγισης των σχημάτων λόγου στη λογοτεχνία, διότι αναδίπλωση έχουμε όταν δύο συνεχόμενοι στίχοι ξεκινούν με την ίδια λέξη. Η επανάληψη μιας λέξης ακριβώς δίπλα λέγεται δίπλωση- και τέλος πάντων καλό είναι στις Εξετάσεις να αποφεύγουμε την επίδειξη γνώσεων, τις οποίες μπορεί και να μην έχουμε. Καλύτερα να ονομάζαμε το φαινόμενο επανάληψη και να κλείναμε εκεί το θέμα.
- Επιπλέον δεν είναι το πιο πετυχημένο ερώτημα να ζητάς τη δομή μιας παραγράφου [*Πανελλαδικές ΕΠΑΛ], και να επιλέγεις μια παράγραφο της οποίας οι λεπτομέρειες είναι μικρότερης έκτασης από ό,τι είναι η κατακλείδα. Θα πει κάποιος «μα έτσι ήταν το κείμενο». Καμία αντίρρηση. Πρόκειται άραγε για κείμενο που ενδείκνυται για εξετάσεις, με τους κανόνες και τη ροή του γραπτού λόγου, όταν αναφερόμαστε στην αρχική σελίδα ενός ιστότοπου που δίνει κάποιες πρώτες πληροφορίες για τη φιλοσοφία και τους στόχους μιας σημαντικής ΜΚΟ; Εκτιμώ πως όχι. Συνεπώς δεν ήταν πολύ πετυχημένη επιλογή να ζητήσεις τη δομή μιας τέτοιας παραγράφου. Όχι ότι δυσκόλεψε κανέναν υποψήφιο αυτό, προφανώς και δεν δυσκόλεψε κανέναν, γιατί τα παιδιά δεν έχουν τέτοιες αναζητήσεις, έχουν μάθει να απαντούν με βάση το δεδομένο μιας άσκησης. Εμείς ως επιστήμονες όμως δεν πρέπει να κάνουμε την αυτοκριτική μας;
- Και τέλος, πόση ταλαιπωρία θα υποστεί η κακομοίρα η επίκληση στο συναίσθημα και τα βασανισμένα μέσα πειθούς της; [*Πανελλαδικές ΕΠΑΛ]. Δεν είναι δυνατόν να μιλάμε για μέσα πειθούς στην επίκληση στο συναίσθημα και να παρουσιάζουμε ως υλικό εντοπισμού τους στοιχεία τα οποία δεν είναι μέσα πειθούς αλλά γλωσσικά χαρακτηριστικά. Και τέλος πάντων είναι σημαντικό να λαμβάνουμε υπόψη μας τις διαφορές των εννοιών: άλλο πράγμα τα μέσα πειθούς και άλλο πράγμα τα γλωσσικά χαρακτηριστικά. Τα γλωσσικά χαρακτηριστικά, το γνωρίζουμε όλοι μας αυτό, επενδύουν και συνοδεύουν εκφραστικά τα μέσα πειθούς αλλά δεν αποτελούν μέσα πειθούς τα ίδια.
Δεν είναι λοιπόν λογικό να ζητάμε μέσα πειθούς και στην παρένθεση επεξηγηματικά να προτείνουμε στον υποψήφιο γλωσσικές επιλογές, μερικές από τις οποίες δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι συμβάλλουν στην ευαισθητοποίηση του δέκτη, συντελώντας στην επίκληση στο συναίσθημα. Και γενικότερα άλλο είναι η ευαισθητοποίηση και άλλο η πειθώ, μέσω της επίκλησης στο συναίσθημα. Η πειθώ, ως παρακίνηση του δέκτη να αντιδράσει, είναι ένα βήμα μετά την απλή ευαισθητοποίηση που αναφέρεται στην ανάλογη ψυχική του διάθεση και όντως μπορεί να επιτευχθεί με τις γλωσσικές επιλογές του πομπού. Η ταύτιση συνεπώς των μέσων πειθούς μόνο με τις γλωσσικές επιλογές αφενός είναι επιστημονικά ανυπόστατη αφετέρου μάς εκθέτει στα μάτια ενός σοβαρού υποψηφίου ο οποίος αναρωτιέται: «Είναι μέσα πειθούς αυτά που μου ζητάει τελικά; Και γιατί το σχολικό βιβλίο μού προτείνει άλλα ως μέσα πειθούς για την επίκληση στο συναίσθημα;»
Από αυτό το σημείο λοιπόν νομίζω ότι πρέπει να ξεκινήσουν τα συμπεράσματά μας, λαμβάνοντας υπόψη μας τις παρακάτω επισημάνσεις:
Στο σχολείο, το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας διδάσκεται -ή έτσι προβλέπεται τουλάχιστον- από 10 βιβλία:
- 3 τεύχη Έκφραση- Έκθεση,
- 3 τεύχη Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας
- Εμείς και οι άλλοι
- Γλωσσικές Ασκήσεις για το Ενιαίο Λύκειο
- Θεματικοί κύκλοι
- Γραμματική της Νέας ελληνικής
Στο υλικό αυτό προστίθενται όσα περιλαμβάνονται στους παρακάτω επίσημους ιστότοπους που τελούν υπό την εποπτεία του Υπουργείου
σε συνδυασμό πάντα με τα λεγόμενα κάθε φορά και τις υποδείξεις των συμβούλων εκπαίδευσης που επισκέπτονται κατά καιρούς κάποια σχολεία.
Καθεμία από αυτές τις πηγές αντιμετωπίζει με διαφορετική οπτική και αποδίδει με διαφορετική ορολογία ένα θέμα. Αν ένας εκπαιδευτικός, που σέβεται το έργο του, μελετήσει εξονυχιστικά και με προσοχή όλες αυτές τις πηγές, θα καταλήξει σε αλληλοαναιρούμενα συμπεράσματα που όχι μόνο δεν θα τον βοηθήσουν να κάνει καλά τη δουλειά του αλλά θα του δημιουργήσουν τέτοια σύγχυση που το μόνο που του απομένει για να διασώσει την αξιοπρέπειά του… είναι να παραιτηθεί.
Μην μας εντυπωσιάζει λοιπόν που δεν μας αντιμετωπίζουν, εμάς των φιλολογικών μαθημάτων, με σοβαρότητα αρκετοί και μάλιστα καλοί μαθητές. Αυτό, ως επιστημονικός και εκπαιδευτικός κλάδος, θα πρέπει να το απαιτήσουμε πρώτα απ΄ όλα οι ίδιοι από τον εαυτό μας.
Συνεπώς ένας επαναπροσδιορισμός της ύλης, των σχολικών βιβλίων, των πηγών συνολικά με τη συνεργασία των επιμέρους εκπαιδευτικών φορέων είναι, περισσότερο από ποτέ, απολύτως αναγκαία.
Και για να κλείσω επανερχόμενη στις Εξετάσεις. Προφανώς δεν είναι πάντα χρήσιμο να είναι κάποιος συνεχώς επικριτικός απέναντι σε θέματα πανελλαδικών εξετάσεων και στις απαντήσεις- υποδείξεις που προτείνονται ως σωστές, και ειδικά την περίοδο που τα παιδιά δίνουν εξετάσεις και έχουν μπροστά τους αρκετά μαθήματα ακόμα. Καλό είναι να αποφεύγουμε, όσο είναι δυνατόν, να απαξιώνουμε τη διαδικασία γιατί μόνο κακό κάνουμε στην ψυχολογία τους. Οφείλουμε όμως, Κυρίες και Κύριοι της Επιτροπής, να είμαστε πιο προσεκτικοί όταν αναλαμβάνουμε ένα τόσο σοβαρό και υπεύθυνο έργο, όπως είναι η διαμόρφωση θεμάτων για τις εξετάσεις, όταν δηλαδή καλούμε υποψηφίους για ανώτατες σχολές να διαγωνιστούν με μία διαδικασία στην οποία ο βαθμός που θα επιτύχουν θα καθορίσει το αποτέλεσμα και φυσικά την εισαγωγή τους σε κάποια σχολή και τη συνακόλουθη επιστημονική τους πορεία.
Καιρός λοιπόν να ευαισθητοποιηθούμε για να αποκτήσουμε ποιοτικότερα θέματα εξετάσεων και ουσιαστικότερη αποτίμηση της προσπάθειας των υποψηφίων. Έτσι κι αλλιώς η αξιολόγηση ενός έργου, και μάλιστα όταν είναι επαρκώς στοιχειοθετημένη, δεν έβλαψε ποτέ κανέναν. Μακάρι αυτές οι σκέψεις μας να αποτελέσουν ένα λιθαράκι στην οικοδόμησή της.
Υ.Γ. Να σημειώσουμε ότι οι παραπάνω επισημάνσεις δεν σχετίζονται με το αν οι υποψήφιοι βρήκαν εύκολα ή δύσκολα τα φετινά θέματα ούτε με ενδεχόμενη αγωνία μας για την αξιολόγηση και τη βαθμολογική επίδοση των μαθητών μας, αλλά απορρέουν από την αγάπη και το μεράκι μας για το εκπαιδευτικό έργο που υπηρετούμε όλα αυτά τα χρόνια.
Έφη Ριζά- Σκύφα, Φιλόλογος – Στέλεχος Φροντιστηριακού Οργανισμού ΣΠΟΥΔΗ
[Αναδημοσίευση από www.spoudi.gr και τη στήλη Απόψεις]
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
