***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

η ποίηση της λεπτομέρειας
και ο ζωγραφικός πραγματισμός
Κ. Παλαμάς
“Σημειώματα στο
Περιθώριο“

“Το Δέντρο”

του

Βαγγέλη Κουτσουράκη

από τις εκδόσεις

Ίνδικτος

“Υπήρξαν θεοί, νεαροί, με ξανθά μαλλιά, με όψεις ζώων, στολισμένοι μ’αστέρια, με κόσμους, με ελπίδες. Υπήρξαν αρκετοί που άντεξαν στον χρόνο και άλλοι που σβήστηκαν κάτω από τ’αναρίθμητα στρώματα της ιστορίας. Ναοί που σωριάστηκαν τους πήραν μαζί τους για πάντα. Καμιά φορά ξυπνούν εντός μας, ο Θεός του παιδικού καιρού, ο δεσπότης με τα κάτασπρα γένεια του Κωστή Παλαμά, οι μοντέρνοι μας πρίγκιπες. Έτσι ζουν οι θεοί, με εμάς για ναούς, εμάς για τελετάρχες τους. Τους θυμόμαστε πάντα με αγάπη, προικισμένους με την καλύτερη ή την πιο σκοτεινή μας μαρτυρία. Τόσοι οι θεοί μας, όσες και οι ενοχές, οι ελπίδες και τα όνειρά μας”.

Κάποιος διακόπτει εκείνη την φανταστική ομιλία. Φωνάζει από την πλατεία. Η φωνή του φθάνει καθαρή ως τη σκηνή. “Ο θεός είναι το σπίτι, οι δρόμοι της ζωής μας, το όνειρό μας, ο θεός είναι μνήμη, είναι όλα εκείνα τα σπασμένα παιχνίδια που ξεχάσαμε στα υπόγεια. Οι ελπίδες μας είναι που γερνούν μαζί μας, ο θεός είναι ένα δέντρο. Κάτω από τον ίσκιο του πλαταίνουμε τις όχθες της ζωής μας. Ναι, ο θεός είναι ένα δέντρο”.

Ναι, ίσως ο θεός να είναι όλα εκείνα τα δέντρα. Τα αντικρίζεις πλάι στον δρόμο, στο βάθος του ορίζοντα, στις εσχατιές της πέτρας, χιλιάδες αρχαίες προσευχές που περιγελούν το χρόνο. Κουβαλούν τις εποχές, μας κρύβουν, επάνω τους σκαρφαλώνουμε, ανάμεσα στα πουλιά και τις πληγές και του ήλιου του μάτια ή όσα αφήνει το πυκνό φύλλωμα να φανούν. Ο θεός ίσως να είναι ένα δέντρο σαν αυτό του Βαγγέλη Κουτσουράκη που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ίνδικτος. Θα το αναγνωρίσετε από το πυκνό φύλλωμα του Μάρκου Καμπανή, δημιουργού του Δέντρου στην Ρεματιά Χαλανδρίου το 1988 που δανείζει τη σύνθεσή του στο εξώφυλλο αυτού του βιωματικού μυθιστορήματος. Θα το αναγνωρίσετε από το παράξενο σχήμα του και από τα ξερόχορτα που σαλεύουν κάτω από την εποπτεία του ξαφνικού ανέμου.

Σε αυτήν την προσεγμένη έκδοση του Ίνδικτου δυο λόγια του Παλαμά υπομνηματίζουν τη μνήμη του συγγραφέα. “Μες στο λαγκάδι της ζωής δεντρί κι εγώ φυτρώνω κι ο ξυλοκόπος ο Καιρός με βλέπει δίχως πόνο” και είναι σαν να καθορίζεται ευθύς το φόντο πίσω από τα γεγονότα, το αναπόδραστο και η φθορά. Σχεδόν σωματικά περνούν τα πρόσωπα και οι εποχές και η ιστορία βαθαίνει με τα σημάδια της, κρατώντας αμείωτο το ρυθμό, την παρατήρηση, το είδος της ευφυίας που καλλιεργείται στις καρδιές, συγκρατώντας μια συσσωρευμένη ενέργεια, κάτι σαν κόμπο στον λαιμό εκείνου που καταθέτει τη ζωή του. Χάρτες οι άνθρωποι, με αφετηρία τα χέρια που μόνο μια γλώσσα προσωπική μπορεί να δοκιμάσει να περιγράψει, εφευρίσκοντας μες στη γλώσσα το απόθεμα που μπορεί να συνοψίσει τα πλατιά μεγέθη. Έτσι ξεκινά η ιστορία του Βαγγέλη Κουτσουράκη που συστήνεται στο αναγνωστικό κοινό με ένα ξεχωριστό βιβλίο, δεσμεύοντας απολύτως δικαιωματικά – οι μύστες της ιστορίας του θα το συμμεριστούν – μια θέση στις βραχείες λίστες των κρατικών, λογοτεχνικών βραβείων για το 2023.

Και έπειτα συστρέφομαι, παίρνω μια θέση μες στην ιστορία, μυρίζω το χώμα, νιώθω το δέρμα του δέντρου, τα εξαρθρωμένα του χέρια, βρίσκω από ένστικτο μια γλώσσα και σου γράφω μέσα από τον κόσμο του Βαγγέλη Κουτσουράκη. Με τη μελαγχολία του και τις στιγμές της δόξας, με την ερημιά του που οδηγεί σε μια άλλη ομορφιά, πιο μεστή, μια ομορφιά που συμπάσχει μαζί μας μα κρατιέται μες στο φόντο μιας συγκλονιστικής αθωότητας, μιας προσωπικής ταυτότητας. Στέκομαι στα όρια του ίσκιου εκείνου του δέντρου, πίσω μου τα σπίτια, κάστρα μιας άλλης ηλικίας, γιομάτα τραυματισμούς και απογυμνώσεις. “Ένα ανάερο δίχτυ από θροΐσματα, φουρφουριστά σαλέματα και κελαϊδισμούς κυμάτιζε νωθρά πάνω από τα κεφάλια μας. Γουργούριζαν οι δεκαοχτούρες, φτεροκοπούσαν τα κοτσύφια, οι τζίτζικες πριόνιζαν τη σιωπή με τα οδοντωτά δοξάρια τους”. Μες σε αυτήν τη σκηνογραφία όλα διαρκώς επιστρέφουν χειμαρρώδη, σαν ποιήματα μικρά, σαν κάποιος να φτιάχνει από την αρχή την ιδεώδη εποχή. Το φορτίο της ποίησης, του μόνου δρόμου για να φθάσει κανείς ως την ανάμνηση ή για να αντέξει απλώς τις λύπες, τις παράδοξες μεταστροφές της μοίρας, της ποίησης που εγκιβωτίζεται στον αστείρευτο, λεξιλογικό πλούτο που χαρακτηρίζει τις σελίδες του Δέντρου. Έτσι τους φτιάχνει τους θεούς του, με τις λέξεις κάνει όσα δοκιμάζουν οι ζωγράφοι με τα πινέλα τους, φθάνοντας ως μέσα στον πυρήνα των πραγμάτων, διαβάζοντας την ουσία τους. Πάντα θυμάμαι τη “θητεία στον πόνο” του Κ. Παπαγιώργη και μια τέτοια λογαριάζω την ιστορία του γεννημένου στην Αθήνα πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα. Το Δέντρο αποτέλεσε την πρώτη του εκδοτική έξοδο όπως ακριβώς γράφει στο λιτό βιογραφικό της έκδοσης. Και εγώ που διαλέγω να γίνομαι κομμάτι της ιστορίας, φαντάζομαι τι πράξη εκθετική εντός μας καθίσταται η εξομολόγηση ενός βιβλίου, τόσο καίρια σηματοδοτημένου ήδη από τη λιγόλογη αφιέρωση.

Στη μητέρα του αφιερώνει το Δέντρο ο συγγραφέας των εκδόσεων Ίνδικτος. Και νιώθω ήδη τη δροσιά που κρατιέται προστατευμένη κάτω από εκείνο το Δέντρο, μια δροσιά που καταθέτει η προσωπική ταυτότητα, η ανάμνηση της αίσθησης της ίδιας, μιας λεπτομέρειας που κατορθώνει να βρει τη θέση της μες στο μετρημένο σύμπαν του έργου. Το εκφραστικό επίθετο, η παρομοίωση που διατηρεί ζωντανή την αναγωγή της, ο ρυθμός, οι κρυμμένοι στίχοι , κάτι μικροί ίαμβοι και η συγκίνηση , όλα συνιστούν συνθετικά υλικά αυτής της ιστορίας που σε υπνωτίζει, φέρνοντας πάνω και έξω από κάθε άλλη μαρτυρία λίγο πιο κοντά, το θρόισμα του ανέμου, εκείνο που κουβαλά τόσες απλές και αβαθείς κουβέντες. “Που δεν τον είχαν δει ποτέ να δίνει της γριάς του ένα φιλί, να της χαρίζει ένα αδέξιο χάδι” και κάπου αλλού ” η δακτυλήθρα στο κουτί της ραπτικής, το ασημένιο θυμιατήρι στο περβάζε” υπενθυμίζουν πράγματα δικά μας, κοινά, αντικείμενα και της δικής μας ζωής. Όλα αυτά τα “σπασμένα υαλικά” διακοσμούν το ακλόνητο ιερό της ζωής μας και κουβαλούν τη χειρονομία μας, το χάδι και τη φροντίδα μας, τη λησμονιά μας.

Με αυτά τ’απλά αρμολογεί την ιστορία του ο Βαγγέλης Κουτσουράκης τιμώντας την τέχνη την απλή , που κάνει την ψυχή να τρέμει από ελπίδα ή συνενοχή και κατανόηση. Στον κορμό του Δέντρου του, ο συγγραφέας των εκδόσεων Ίνδικτος που καταθέτει ένα ύφος προσωπικό και μια ιστορία εσωτερική, χαράζει την ταπεινή του μαρτυρία. Και αυτή αρκεί ενταγμένη μες στην ομηρική, περιγραφική της εκδοχή, αστείρευτα πλούσια σε στοιχεία κοσμητικά, σε θεωρήματα και λογισμούς που καθιστούν ποιητικότερο τον κόσμο και ίσως αντλούν από την μεγάλη τέχνη της αφήγησης που αφθονεί σε λέξεις και ορολογίες για το άρρητο και το ενστικτώδες, το απόλυτο που συλλαμβάνουν κάτι φορές οι ψυχές μας.

Μια ραψωδία, μια Νέκυϊα δίχως επιστροφή είναι η ιστορία του Βαγγέλη Κουτσουράκη, δίχως οιωνοσκόπους και άλλα χαρίσματα. Μια κατάβαση στα μύχια της ανθρώπινης πράξης ως τα όρια της ευθύνης που μας ανέθρεψε, εκείνης της προσωπικής του καθενός οφειλής, στις μνήμες και τα πρόσωπα της δικής του βιογραφίας. Ένας κόσμος που αλλάζει και ένας άλλος, μίλια μακριά από εδώ που αντιστέκεται, που κρατάει κώδικες μυστικούς και αινίγματα, βαθιά χαραγμένος με τα δικά του σύμβολα, με τις θεμελιώδεις του τις αρχές. Δράμα λιτό και απέριττο, με ρόλους εξαίσιους και ατόφιους κώδικες ηθικούς, καλά στερεωμένους. Ένας ήρωας που κατοικεί το δράμα του, πίσω από την αυλαία του χρόνου. Οι ρίζες του φθάνουν βαθιά μες στην αίσθηση και τη συνείδησή μας, οι ρίζες του ωκεανοί, της Περσεφόνης θάλαμος ο ίσκιος του Δέντρου. Όχι, δεν είναι μελαγχολία ο άνεμος που ξέσπασε, είναι η αύρα και η πλασμένη ζωή που έχει μια δεύτερη ευκαιρία, μια δεύτερη, σωματική ευκαιρία, μια συναλλαγή με την αίσθηση, με εκείνο που βάφτισε ανώφελο η μοντέρνα μας ζωή, θεμελιωμένη κυρίαρχα στην χρεία. Δεν είναι μελαγχολία είναι περισυλλογή, μικρά επιγράμματα, κείμενα γραμμένα στο νερό σαν τα ανθρώπινα σημαινόμενα της αγγελικής ποίησης. Είναι μια ανάγκη η ανάμνηση, να αφαιρείς λέει πάνω από τα πράγματα, εκείνο το λεπτό της λήθης σάβανο, σαν κάποιο είδος χιονιού παπαδιαμαντικού.

Απομακρύνομαι από την ιστορία, τώρα το Δέντρο στέκει σε μια απόσταση. Μοιάζει ακίνητο για κάθε φαντασία, ένα ολομόναχο δέντρο σε μια άκρη του κόσμου. Απροσδόκητες, γλωσσικές παρεμβάσεις, ιδιότροπες εικόνες, σαν προσωπικά εικονοστάσια, εδώ και εκεί στους δρόμους εκείνου του κόσμου, λέξεις παράξενες, ξένες στο ρεύμα του καιρού μας που απλοποιεί τα πάντα, εναποθέτοντας όλες τις ελπίδες για λίγη αλήθεια, τόσο μάταια όμως, στην εικόνα, μόνο σε αυτήν. Τώρα στέκω μακριά από όλον αυτόν τον επιούσιο, τώρα μες στην ανάγκη της μοναξιάς που μεγαλώνει, μια ιστορία παίρνει πίσω όλη την αθωότητα που της στέρησε ο καιρός. Κάπου στο μέσον της ζωής, όπως εκείνο το δέντρο, στο πουθενά του δικού του χρόνου, ορόσημο ενός κόσμου. Ποίηση απλή, μεστή, μες στις περιγραφές και πάλι ένας σκελετός δραματικός, δοσμένος πυκνά, ουσιαστικά και με διάφανο αίσθημα. Κάπως έτσι ξαναγράφεται η ιστορία εκείνου του Δέντρου, έτσι ξαναζούν, μια δεύτερη φορά όσα η μνήμη και η συγκίνηση ζωντανεύουν.

Στο σπίτι του χωριού μου, σε εκείνο το πατρικό υπήρχε ένα δέντρο. Ακόμη υπάρχει. Μοιάζει με εκείνο στο εξώφυλλο της έκδοσης του Ίνδικτου. Το θυμάμαι τις νύχτες του καλοκαιριού επιβλητικό, σχεδόν τρομερό, με έναν αβαθύ, ατέλειωτο ίσκιο. Πόσες φορές δεν ξενυχτήσανε στα χοντρά κλαριά του μεγάλα πουλιά, πόσες φορές δεν ζωντάνευε μες σε εκείνο το φύλλωμα μια επικίνδυνη για τις παιδικές ψυχές απειλή. Τα μεσημέρια, κατακλυσμένο από τζιτζίκια, σαν να τραγουδά ολόκληρο, ένα ηχείο του καλοκαιριού, ολοκληρωτικά κατακτημένο. Το θυμάμαι τους χειμώνες έρημο, γυμνό, με τις κλάρες του που ρωτούν το κενό. Μα δεν θυμάμαι ποτέ να έγραψα για εκείνο με όλη την αγάπη και το μυστήριο που συνθέτουν τη γοητεία του Δέντρου, του ξεχωριστού μυθιστορήματος που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ίνδικτος. Ένα ελαφρύ θρόισμα μες στην ησυχία των βιβλιοπωλείων θα σας κάνει να το θυμηθείτε, ένα ελαφρύ θρόισμα. Και μια ιστορία ανοίγει τα φτερά της όσο οι λέξεις μηδενίζουν με την ομορφιά και το σμίξιμο τους την απόσταση από τον αποχαιρετισμό ως τη νοσταλγία.

Το Δέντρο, του Βαγγέλη Κουτσουράκη. Από τις εκδόσεις Ίνδικτος. Να ανοίγει χώρους και χρόνους προσωπικούς. Να κουβαλά την ειδική του θερμοκρασία, την ιδιαίτερη αξία της εσωτερικότητας, το περιεχόμενό του να γίνεται εκείνο μιας ψυχής ή ενός ίσκιου, ενός ήρωα απλού μα επικού που κοιτάζει το τοπίο μέσα από την ψυχή του, έτσι όπως το ‘γραψε ο Ηλίας Βενέζης.

Όχι, είμαι σίγουρος, δεν έγραψα για το δέντρο του πατρικού μου με τόση αγάπη όσο το’πραξε ο συγγραφέας Βαγγέλης Κουτσουράκης για το δικό του Δέντρο που δεν έχει ρίζες, μόνον φτερά. Τα φτερά, λέει της μνήμης, της νοσταλγίας πάντα το στερέωμα.

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.