***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

 Το δέρμα της φώκιας, Αριστούλα Δάλλη, Εκδόσεις Βακχικόν

Το δέρμα της φώκιας είναι ο αλληγορικός και υπαινικτικός τίτλος με τον οποίο η Αριστούλα Δάλλη επιλέγει να τιτλοφορήσει την λίαν προσφάτως εκδοθείσα συλλογή διηγημάτων, η οποία κυκλοφορήθηκε τον Φεβρουάριο του 2024 από τις εκδόσεις Βακχικόν και περιλαμβάνει 38 ευσύνοπτα διηγήματα. Μπορεί να είναι το πρώτο λογοτεχνικό έργο της συγγραφέως αλλά δεν είναι σε καμία περίπτωση πρωτόλειο. Πρόκειται για ένα έργο που χαρακτηρίζεται από πνευματική ωριμότητα και συγγραφική μαεστρία. Τα διηγήματα της Δάλλη, αρχικά, επιτυγχάνουν την πλήρη πρακτική εφαρμογή των θεωρητικών ειδολογικών χαρακτηριστικών του είδους: συντομία, πυκνότητα, κλιμάκωση, ανατροπή. Κατόπιν, δημιουργούν ένα ψηφιδωτό στο οποίο η συγγραφέας δοκιμάζεται σε διάφορα λογοτεχνικά είδη, των οποίων οι ρίζες ανιχνεύονται στο ευρύ πεδίο της λογοτεχνίας του φανταστικού και του μαγικού ρεαλισμού. Κυρίαρχα χαρακτηριστικά των διηγημάτων της Δάλλη ως προς το περιεχόμενο είναι η συνειρμικότητα, η δυναμική παρουσία του υποσυνειδήτου, το όνειρο και η ψευδαίσθηση, η αλήθεια και η αυταπάτη, η μνήμη και ο χρόνος, το ένστικτο και η λογική, το αληθοφανές και το παράλογο. Η Δάλλη χρησιμοποιεί σύμβολα στα διηγήματά της χωρίς να τα τοποθετεί στο χώρο και τον χρόνο, σύμβολα αρχετυπικά, των οποίων οι ιστορίες οδηγούν σε μια γενικότερη, καθολική ομολογία. Αυτή η μετάβαση από το ειδικό στο γενικό ακολουθείται πιστά σε όλο το εύρος του βιβλίου, καθώς ο αναγνώστης μπορεί εύκολα παρακολουθώντας την ιστορία του κάθε κειμένου να εξαγάγει συμπεράσματα και να νιώσει την ευρύτερη συμβολική σημασία του μεμονωμένου πάσχοντος ήρωα.

Οι ήρωες της συγγραφέως είναι, συνήθως, πρόσωπα που πάσχουν, είναι πρόσωπα δραματικά που βιώνουν το τραύμα είτε έχοντας επίγνωση είτε σε μια κατάσταση ύπνωσης, ονείρου, ασυνειδήτου. Η συγγραφέας εκκινώντας, όπως ήδη αναφέρθηκε, από μεμονωμένες φαντασιακές περιπτώσεις, θίγει μείζονα υπαρξιακά και κοινωνικά ζητήματα, όπως: η έμφυλη ταυτότητα, το σώμα ως περιορισμός – δέσμευση, η γονεϊκότητα και οι σχέσεις γονέων – παιδιών, συχνά τραυματικές, η αυταρχικότητα και η δεσποτεία της πατρικής φιγούρας και η αντίδραση των παιδιών στις επιταγές της πατριαρχίας, η επιρροή της μητρικής φιγούρας στη ψυχοσύνθεση των παιδιών που εγγίζει τα όρια του παράλογου, η διάκριση των παιδιών από τη μάνα, η αδυναμία της σε ένα παιδί και η καταστροφική επιρροή στη ψυχοσύνθεση των υπολοίπων, η ζήλια και ο εγωισμός μεταξύ ενός ζευγαριού, το προπατορικό αμάρτημα και η αναδίπλωσή του, η ανακάλυψη και η συμφιλίωση με τον εαυτό, ο ρατσισμός και η βία είτε έμφυλη είτε φυλετική, η γυναίκα ως μάνα και κόρη, ως θύμα και θύτης, ως πηγή άνθισης και μαρασμού των λουλουδιών, η ελευθερία του λόγου και η φίμωση της αλήθειας, η εικονική πραγματικότητα σε αντιδιαστολή με τη ζωντάνια του έξω κόσμου, η απώλεια και ο θρήνος, το δυστύχημα και η άρνηση διαχείρισής του, τα σεξουαλικά εγκλήματα, η σεξουαλική ετερότητα και η φυλομετάβαση, οι ψυχικές ασθένειες και η εικαστική αποτύπωση τραυματικών γεγονότων κατά την παιδική ηλικία, τα εγκλήματα πάθους και η αμφισβητούμενη συνειδητοποίησή τους από τους θύτες, τα μάτια της ανθρωπιάς και οι συνέπειες της άτης, το μετάνιωμα και η συγχώρεση, το φως της αλήθειας και το σκοτάδι της φενάκης. Όλα αυτά είναι μερικά μόνο από τα θέματα που θίγει η συγγραφέας με την αριστοτεχνική γραφής της, η οποία δεν τοποθετείται χωροχρονικά αποκτώντας μια διάσταση καθολική.

Ο κάθε ήρωας κουβαλά τη δική του ιστορία, την οποία έχει ανάγκη να αφηγηθεί παίρνοντας πολλά πρόσωπα. Οι ήρωες γίνονται από άνθρωποι ζώα, από ζώα θεοί και από θεοί πάλι κοινοί θνητοί σε ένα διάτρητο πλέγμα συναισθηματικής έντασης και αναγνωστικής κορύφωσης που, εντούτοις, συνέχει το αρραγές και αδιάσπαστο του σύμπαντος κόσμου. Πρόκειται για ένα πλέγμα, όπου η λογική και το παράλογο βρίσκονται σε πλήρη αρμονία μεταξύ τους, η αλήθεια και το ψέμα χορεύουν μαζί και στροβιλίζονται σε μια δίνη από εικόνες και λόγια που αναπαριστούν φιγούρες που κλαίνε, αγαπούν, πληγώνονται, θεραπεύονται, μισούν, συγχωρούν, καταστρέφουν και αυτοκαταστρέφονται, απογυμνώνονται και σκορπίζονται με το αιμάτινο κορμί τους να μην τους φυλακίζει πια. Η ύπαρξή τους κρέμεται από μια κλωστή. Από την κλωστή του οράματος, του ψεύδους, του απατηλού, της παραλυσίας, της ύπνωσης, της συμπτωματικότητας, του τυχαίου και του φανταστικού. Το φανταστικό καλύπτει το αβέβαιο, συνδιαλέγεται με το παράξενο και το θαυμαστό, γειτονεύει με το υπερβατικό και το υπερφυσικό. Οι ήρωες ακροβατούν μεταξύ δύο κόσμων: του πραγματικού και του φανταστικού, και εκπλήσσονται όταν βρίσκονται αντιμέτωποι με ασυνήθιστα πράγματα, εικόνες και γεγονότα. Άλλες φορές πάλι ο μαγικός ρεαλισμός υπεισέρχεται υποδόρια στον ιστό της αφήγησης κι ενώ ο ήρως πορεύεται σε ένα πλαίσιο απολύτως ρεαλιστικό, ξαφνικά αντικείμενα ή πρόσωπα εξωπραγματικά εμφανίζονται στον δρόμο του απολύτως φυσικά και ζωντανεύουν ορίζοντας τις πράξεις του. Και στην περίπτωση της Δάλλη είναι χαρακτηριστικές οι ενδοκειμενικές αναφορές στην αδυναμία εξήγησης με τους νόμους της λογικής παράλογων – φανταστικών συμβάντων. Ιδού ένα από τα πολλά παραδείγματα.

Αγαπημένε μου Τεό,

Πέρασαν πολλές μέρες από τότε που πήρα το γράμμα σου. Μη με παρεξηγείς όμως. Κάποια πράγματα που ακόμη δεν μπορώ να εξηγήσω, έγιναν αφορμή να χάσω την αίσθηση του χρόνου. Κάνε, σε παρακαλώ, υπομονή μαζί μου.

Ένα ήσυχο, φωτεινό πρωινό πριν από μερικές μέρες, έβλεπα από το παράθυρό μου τα ώριμα στάχυα και τον κίτρινο ουρανό. Πονούσε, όπως ξέρεις, το αυτί μου και όλο το κεφάλι μου. Την κατάστασή μου επιδείνωναν τα πουλιά που έκρωζαν πάνω από τα θερισμένα χωράφια. Ένιωθα ότι γυρίζει το δωμάτιο γύρω μου και δεν ήξερα από πού να κρατηθώ.

Όταν άνοιξε ξαφνικά η κλειδωμένη πόρτα του θαλάμου, έμεινα έκπληκτος. Στην πόρτα στεκόταν ένας άνδρας με το πιο στριφτό μουστάκι που έχω δει ποτέ μου. Ανέβαινε καγκελωτό και από τις δύο πλευρές του στόματός του. Μου εκμυστηρεύτηκε ότι έμαθε από σένα για το πρόβλημα με τον αφόρητο πόνο του αυτιού μου.

Με πλησίασε και ανέσυρε από το στήθος του ένα πολύ μεγάλο αυτί που έμοιαζε με σχηματισμένο πρόσωπο που λιώνει. Ξεκόλλησε με ένα χραπ το δικό μου και έβαλε στη θέση του αυτό.

Όταν συνήλθα για τα καλά, ο πόνος και ο ίλιγγος είχαν περάσει. Ήμουν μόνος. Στην αρχή νόμισα ότι ήταν όνειρο. Αλλά όχι, αδελφέ μου, δεν ήταν. Πλάι του ένα σημείωμα με περίεργα καγκελωτά γράμματα, τρεις μόνο λέξεις:

Με αγάπη, Σαλβαντόρ

Αγαπημένε μου Τεό, δεν καταλαβαίνω τι συμβαίνει. Μπερδεύεται μέσα μου τι είναι αληθινό και τι ψεύτικο! Ακόμη και τα πουλιά που πετάνε έξω τα βλέπω όλα σαν μαύρα κοράκια.

Με αγάπη,

Ο αδελφός σου, Βίνσεντ

(«Το αυτί», σ. 64-65)

Το συγκεκριμένο διήγημα, όπως γίνεται αντιληπτό δεν επιλέχθηκε τυχαία ν’ αναφερθεί εδώ. Αφενός είναι εξαιρετικά πρόσφορο δείγμα για την λογοτεχνική εκμετάλλευση από την πλευρά της Δάλλη του φανταστικού, του απρόσμενου και της γοητείας που αυτά προκαλούν στον αναγνώστη και αφετέρου το διήγημα αυτό αναφέρεται σε υπαρκτά πρόσωπα, τα οποία εν προκειμένω συναντώνται λογοτεχνικά. Ο Ολλανδός ζωγράφος Βίνσεντ βαν Γκογκ στέλνει γράμμα στον αδερφό του Τεό εξιστορώντας του το κόψιμο του αριστερού του αυτιού. Μια πραγματική ιστορία που εδώ ανατρέπεται, καθώς το κόψιμο αποδίδεται σε παθολογικά αίτια και τη θεραπεία προσφέρει ένας άλλος παγκοσμίου φήμης ζωγράφος, ο Ισπανός Σαλβαντόρ Νταλί. Η αναφορά δε στο σχηματισμένο πρόσωπο που λιώνει αποτελεί σαφή υπαινιγμό στην προσφιλή τακτική του Νταλί ν’ αναπαριστά αντικείμενα (όπως το ρολόι) να λιώνει στους πίνακές του θέλοντας να τονίσει την απώλεια της χρονικής συνείδησης. Η «Εμμονή της μνήμης» ή «Τα Εύκαμπτα ρολόγια» του είναι ίσως το πιο δημοφιλές έργο του, για πολλούς το καλύτερο υπερρεαλιστικό έργο που δημιούργησε. Για εκείνον ο χρόνος – που απασχολεί έντονα την Αριστούλα Δάλλη – είναι η κατεξοχήν παραληρηματική και σουρεαλιστική διάσταση. Δεν πρέπει, επίσης, να ξεχνάμε ότι ο βαν Γκογκ είχε νοσηλευτεί σε ψυχιατρική κλινική και είχε διαγνωστεί με κατάθλιψη. Οι ψυχικές ασθένειες αποτελούν, επίσης, μια πηγή έμπνευσης για τη συγγραφέα.

Στα διηγήματα η σκοτεινότητα του μυαλού και της ψυχής περιπλέκονται με την ενστικτώδη ορμή και αντίδραση, ενώ οι μεταμορφώσεις του εαυτού συμπληρώνουν το παζλ της υπαρξιακής αγωνίας. Η Αριστούλα Δάλλη, αυθεντικός βιρτουόζος της γλώσσας, συνθέτει έναν γλωσσικό καμβά απ’ τον οποίο ο αναγνώστης κρέμεται απολαμβάνοντας τους καρπούς της (λογοτεχνικής) δημιουργίας και έρχεται αντιμέτωπος με όσα ο κάθε ήρωας σκέφτεται, θυμάται, φαντάζεται, νομίζει, ζει και πράττει. Ο αναγνώστης κρατά στα χέρια του ένα βιβλίο που ξεδιπλώνει εν προόδω ποιητικώ τω τρόπω – καθώς τα διηγήματα της Δάλλη φλερτάρουν με την ποιητική πρόζα – όσα ο νους διυλίζει αλλά δεν τολμά να πει, όσα το σώμα υποθάλπει αλλά δεν αφήνει να φανούν.

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.