ΜΑΤ

20 November 2021

***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Το Γκαμπί της Βασίλισσας, Tevis Walter, Εκδόσεις Ψυχογιός

Ο Γουόλτερ Τέβις καταθέτει τα μνημειώδη The Hustler και The Color of Money, το 1959 και το 1984 αντίστοιχα. Ο Πολ Νιούμαν θα σημαδέψει τις κινηματογραφικές εκδοχές και των δύο φιλμ. Ίσως ο έγκριτος κριτικός του κινηματογράφου, Θοδωρής Κουτσογιαννόπουλος που υπογράφει δικαιωματικά σχεδόν το επίμετρο να έχει πολλά περισσότερα να προσθέσει από την παραπάνω πενιχρή δήλωση. Ωστόσο εδώ το ζήτημα παραμένει ο Τέβις και Το Γκαμπί της Βασίλισσας που συνοδεύει εκδοτικά την σαρωτική επικράτηση της ομώνυμης σειράς από την συνδρομητική πλατφόρμα του Netflix. Το μυθιστόρημα παρτίδα του σπουδαίου Αμερικάνου μυθιστοριογράφου που συναρπάζει και γοητεύει, ακριβώς όπως το περιέγραψαν με την εκλεκτική οικονομία τους τα πιο σημαντικά, διεθνή έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα.

Έπειτα, ίσως περισσότερο και από την ιδέα του Τέβις που ενσαρκώνεται από τις εκδόσεις Ψυχογιός σε μια εξαιρετικά καλαίσθητη έκδοση, ιδανική για τ΄αντίδωρα των ημερών που έρχονται να βαραίνει το σαγηνευτικό βλέμμα της ηθοποιού αποκάλυψη Άνια Τέιλορ Τζόι που σε κοιτά με μια αφοπλιστική, ιδιοφυή πόζα από το εξώφυλλο της έκδοσης. Η φιγούρα της ταιριάζει γάντι στην προσθήκη ενός στοιχείου σαγήνης που ελάχιστα μπορεί να γεννηθεί μες στην πνευματικότητα του σκακιού. Η πειθαρχία των κινήσεων, το τυπικό μιας τελετής χρόνου και ευφυΐας που εξελίσσεται μες στις σιωπηλές αίθουσες των αμερικανικών γυμναστηρίων, ο ήχος του ρολογιού που συνιστά την μόνη ανεκτή σκηνογραφία στην γενικότερη ατμόσφαιρα μιας προσευχής, αποκτούν μια άλλη διάσταση. Μια αληθινή βασίλισσα, μια σαρωτική προσωπικότητα που επιβάλλει την γυναικεία παρουσία στους κόλπους ενός ακόμη ανδροκρατούμενου κόσμου έρχεται με δεκαεννέα, προβληματικά χρόνια στην πλάτη της για να πάρει τον κόσμο από το χέρι. Για να πείσει την κοινή γνώμη να κάνει ένα βήμα προς την πρόοδο καθώς η ίδια μπλεγμένη στα αδιέξοδα των παρτίδων της και τα προσωπικά συμπλέγματα, ερωτεύεται παράφορα τους αξιωματικούς της, ζει για τον βασιλιά της που ποτέ δεν έχει πέσει. Πρόσωπα που πλαισίωσαν την ζωή της και φιγούρες από έναν κόσμο περίκλειστο, όπως εκείνος των γκραντ μαιτρ κινούνται επιδέξια στην περιφέρεια μιας ξέφρενης πορείας. Κανείς δεν γνωρίζει την δικαιοσύνη των ανθρώπων μα φαντάζει απολύτως δικαιολογημένη αυτή η διαχρονική κίνηση του πεσμένου βασιλιά. Όλοι τους κάποια στιγμή θα υποβάλλουν τα σέβη της στην νεαρή Αμερικανίδα που φθάνει στην Μόσχα αναλαμβάνοντας σιωπηρά ένα καθήκον έξω και πέρα από το παιχνίδι της. Θα την σώσουν τα πρόσωπα του παρελθόντος, οι συνήθειες που διδάχτηκε, η μοναξιά της και ένα είδος αυτάρκειας που παραμένει στον χαρακτήρα της αιώνια αδιαπραγμάτευτο.

Η αναφορά στο επίμετρο της έκδοσης του Ψυχογιού που έρχεται να πλουτίσει τα ράφια των βιβλιοπωλείων αφορά την διατύπωση μιας ευρηματικής διάστασης που διά χειρός Θ. Κουτσογιαννόπουλου προσθέτει στο μυθιστόρημα του Τέβις μια ακόμη διάσταση. Εκείνη της μεγάλης οθόνης που δανείζεται από την πνευματικότητα του σκακιού για να δώσει με το πλέον γλαφυρό τρόπο μια εικόνα της Αμερικής, μια επισκόπηση της ατμόσφαιρας, του ήθους, του κώδικα μιας ολόκληρης ζωής που έχει πια κλείσει τον κύκλο της. Το παιχνίδι και οι συμβολισμοί του, κάτι αιώνιο σαν τον καιρό του χρόνου από το εκκλησάκι του Αϊ Νικόλα στην Ελασσόνα, οι κινήσεις που ξεκλειδώνουν μια παράξενη γεωμετρία ανθρώπων, συμπεριφορών, σιωπηροί μονόλογοι με βλέμματα και χαρισματικές παύσεις που γεμίζουν τα μεγάλα κενά της παρτίδας. Όλα αυτά και άλλα τόσα συνοψίζονται στον κάναβο και τα γυαλισμένα πιόνια, είναι γραμμένα πάνω στα πρόσωπα των αξιωματικών, στο άλμα το χαμένο ενός ίππου, στην αυτοθυσία των στρατιωτών που προχωρούν κοιτώντας κατά μέτωπο το τέλος. Ο μικρός οδηγός του Θεόδωρου Κουτσογιαννόπουλου, έξοχος και κινηματογραφικός, επιστρατεύει το παιχνίδι και τοποθετεί το έξοχο φιλμ πλάι σε συγκλονιστικές μαρτυρίες της έβδομης τέχνης. Δεν θα ήταν διόλου υπερβολή να τονιστεί η αξία του επίμετρου που έρχεται να επιτελέσει έναν ρόλο έξω και πέρα από μια τυπική πλήρωση, σύμφωνη με τους όρους μιας ικανής έκδοσης.

Το Γκαμπί της Βασίλισσας κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός σε μετάφραση της Αριάδνης Μοσχονά. Και δεν θα μπορούσε κανείς από όσους διάβασαν το βιβλίο να αρνηθεί πως πρόκειται για μια εξαιρετική απόδοση στην ελληνική που δεν στερεί μήτε στο ελάχιστο από την ατμόσφαιρα του παιχνιδιού. Θα πρέπει κανείς να συλλογιστεί την πειθαρχία που θα απαιτούσαν οι αναφορές σε όλες αυτές τις κινήσεις και τις κωδικοποιημένες πληροφορίες που περιλαμβάνονται διάσπαρτες στην παρτίδα του βιβλίου. Μα η κυρία Μοσχονά κατορθώνει να μεταφέρει την αμερικανική ιδιοτροπία που καταγράφει το λεπτό αισθητήριο του Γουόλτερ Τέβις και την ίδια στιγμή να αποτυπώσει στο χαρτί μια ξεχωριστή, γυναικεία φύση που παλεύει με δαίμονες προσωπικούς και ανδροκρατούμενα κατεστημένα. Ρυθμός, ένταση, υποβλητικότητα, η πιστή μεταφορά των διαλόγων που διατηρούν αμείωτο τον ειρμό τους, η θαυμάσια οικονομία που αν κάπου ονομάζεται προφορικότητα, αυτό θα έπρεπε να θεωρηθεί προσόν, συνθέτουν μερικά από τα χαρίσματα που ξεχωρίζουν στην συνείδησή μας το έργο της Ελληνίδας μεταφράστριας.

Κανείς δεν θα μπορούσε να φανταστεί τι στα αλήθεια θα πίστευαν οι παλιοί κινηματογραφιστές για το Γκαμπί της Βασίλισσας και τον άκρατο ρεαλισμό που συνωστίζεται στις σύγχρονες, τηλεοπτικές πλατφόρμες. Δημιουργοί όπως ο Χρήστος Βακαλόπουλος ίσως να αντίκριζαν στα καινούρια φιλμ αρκετή από την ψυχανάλυση που μάχεται δίχως έλεος κάθε υποψία αναίτιας αιωνιότητας. Ο καινούριος αιώνας μοιάζει να τα εξηγεί όλα, να ανανεώνει δραματικά το παλιό, να το λανσάρει για καινούριο και άδειο από πραγματικότητα. Όπως έκανε με κάθε υλικό, η συνείδησή μας εξαντλεί πια το ίδιο το άτομο.

Και όμως τα μεγάλα έργα, παραμένουν για πάντα στο προσκήνιο, προικισμένα με χαρίσματα όπως το Γκαμπί του Γουόλτερ Τέβις. Κάποιος είπε πως απομένει πια μονάχα στα χέρια του αυθεντικού ταλέντου για να ειπωθεί ο κόσμος, άλλη μια φορά, μια ολοκαίνουρια φορά. Δημιουργοί που αγάπησαν όσο τίποτε τους ανθρώπους και αφιέρωσαν το έργο τους στο πώς και το γιατί της βιογραφίας τους. Ήρωες μοναχικοί, αναλλοίωτοι, παράξενοι δον Κιχώτηδες που διαβαίνουν τα προάστια κάθε μιας πολιτείας μεταφέρουν στο χαρτί μια ιδέα από την λυπημένη δόξα, το πικρό τους θαύμα. Εφευρίσκουν τις λέξεις, ξυπνούν τις αχαλίνωτες συνειδήσεις μας, τραγουδούν το παρελθόν που αν κάποτε μας πονούσε σήμερα φαντάζει μια αμήχανη στιγμή ενός μύθου, παραμορφώνουν φυσικά τον κόσμο και τον αφήνουν να μιλήσει για εκείνους. Να πει την εποχή, το δίκαιο, το ύφος και το ήθος, να δώσει μια ειλικρινή απάντηση στον χρησμό που προσμένει στο σταυροδρόμι της υπόσχεσης. Οι αλήθειες που παστεριώθηκαν, τα ονόματα που καταγράφηκαν στους καταλόγους και τις αραχνιασμένες ανθολογίες βρίσκουν την θέση τους στον αιώνα της εικόνας. Κρύβουν όμως μες στα μυθιστορήματα που τα γέννησαν αυτές τις πυρετώδεις, αλαζονικές και νευρωτικές πηγές που σήμερα προικίζουν με την δεξιοτεχνία της ζωής τα καινούρια φιλμ.

Το Γκαμπί της Βασίλισσας από τις εκδόσεις Ψυχογιός σε μετάφραση της Αριάδνης Μοσχονά και με το επίμετρο του Θόδωρου Κουτσογιαννόπουλου πρέπει να προστεθεί στις εξαιρετικές, νέες εκδόσεις που σε πείσμα των καιρών κοσμούν τον χώρο του ελληνικού βιβλίου. Διαθέτει όλα τα παραπάνω και ίσως πάνω από όλα την σπάνια ευκαιρία που επιτρέπει πια στην φαντασία του βιβλίου να πραγματώνεται σε μια σπάνια και εξαιρετική συνεύρεση λέξης και εικόνας, ενός θαύματος που αξίζει σε αυτόν τον καινούριο, ασύλληπτο αιώνα.

Κατά τα άλλα τα κυρίαρχα ζητήματα παραμένουν σταθερά. Ο ίππος κινδυνεύει, η δις Μπεθ Χάρμον οφείλει να κάνει μια κίνηση ιδανική. Που να αναχαιτίζει τον αντίπαλο αξιωματικό, που να ανατρέπει το σκηνικό, μια κίνηση που να πλημμυρίζει την σκακιέρα με το αδιαφιλονίκητο υλικό της ζωής. Μια κίνηση τρυφερότητας, ανίκητη, παρούσα και ανομολόγητη σε ολόκληρη την έκταση αυτού του έξοχου βιβλίου.