***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***
*** Cover photo: Πίνακας του εικαστικού Χριστόφορου Ασιμή με την ευγενική παραχώρηση του ίδιου
Σαντορίνη. Η καλλίστη νήσος του λευκού, των θολωτών σπιτιών, των καμπυλόσχημων ναών «στο σχήμα τ’ ουρανού». Χτισμένη στα απομεινάρια μιας καταστροφικής μανίας, στο ψηλότερα σημείο, σαν αετοφωλιά κρεμάμενη «στου βράχου το απλησίαστο» μαρτυρά στην αιωνιότητα το μεράκι και τη σοφία ενός λαού που όρισε κύριο μέλημά του την αρχιτεκτονική αρμονία της γειτνίασης.
Είναι σημαντικό να αντιληφθεί κανείς με ποιο τρόπο η λαϊκή σοφία της αναγκαίας συνύπαρξης απλώνεται στα διάσπαρτα βράχια και στα μοναχικά όρια των υπόσκαφων σκιών που αγκαλιάζουν τον θρήνο του ανέμου και τη θλίψη της όστριας και ταυτόχρονα καθορίζουν τις σχέσεις των ανθρώπων. Ιδιότυπα λαξεμένα στην τέφρα οικήματα από τη μια κι από την άλλη τα πλούσια καπετανόσπιτα των ναυτικών τους θρύλων. Κατοικίες διώροφες, ογκώδη κτίρια με διακοσμητικά μοτίβα στις προσόψεις τους. Κι ανάμεσά τους, διάσπαρτος, ένας μεγάλος αριθμός εκκλησιών, χτισμένων στο χείλος των γκρεμών ή βαθιά χωμένων στα στενά ρημίδια, με χρωματιστούς τρούλους και θυρώματα, τάματα οικογενειών που στέκονται εκεί και κοιτάζουν κατάματα «τα σωθικά της βροντής» να κείτονται στην καλντέρα για να ξορκίσουν το κακό. Πανηγυρόσπιτα για τα αγιομνήσια και μεγάλες στέρνες, μερικές φυστικιές κι οι αμπελιές, κουλουριασμένες πάνω στη στάχτη να απορροφούν τις άπειρες κηλίδες του ήλιου συνθέτουν ένα γνώριμο τοπίο, με τις άπειρες λεπίδες του ήλιου να χώνονται κατάσαρκα στις ασβεστωμένες, πυρωμένες αυλές.
Ένα οικιστικό πρότυπο παγκόσμιας πρωτοτυπίας, σμιλεμένο με τελειότητα επάνω στην ηφαιστιογενή φύση του νησιού, αβυσσώδεις σπηλιές που αντιπαλεύουν τα αλλεπάλληλα στρώματα λάβας, τις προσταγές των μανιασμένων αγέρηδων, τις σεισμικές δονήσεις των αιώνων. Διαμορφωμένο από τη συμπύκνωση και την αφαίρεση. Από τα γεωμετρικά όρια του κυβισμού και την προοπτική των γραμμικών σχημάτων. Μια σύνθεση αρχιτεκτονικής αρμονίας που «άνθισε» κάτω από τον ήλιο εκφράζοντας την απλοϊκότητα και το ανθρώπινο μέτρο στις τελειότερες διαστάσεις.
Η αρμονική φωτοχυσία ενός τόσο απροσδόκητου τοπίου, αποτυπωμένη σε έναν βράχο που αιώνες τώρα «καλπάζει» ασυγκράτητος μέσα στο πέλαγος αφήνει να διαφανεί το κάλλος, το ανυπέρβλητο δέος μιας εκπληκτικής φυσικής δημιουργίας ή μιας καταστροφής και δοκιμάζει το βλέμμα, εξαπολύοντας κύματα ομορφιάς, αιφνίδια και εκθαμβωτικά, στα ανυπεράσπιτσα μάτια του επισκέπτη.
Είναι η Σαντορίνη των υποχθόνιων δυνάμων, του ηφαιστείου, της θηραϊκής γης. Της λάβας, της εκκλησιάς και των κακοτράχαλων σκαλιών, η Σαντορίνη του κρασιού και της κάναβας, της βεντέμας και του αμπελιού. Η Σαντορίνη πέρα από το τουριστικό εκβαρβαρισμό και την τρομακτική εκμετάλλευση. Του μόχθου και της αγωνίας. Η Σαντορίνη της αναμέτρησης με την επιβίωση και την ομορφιά των φυσικών γλυπτών που σχηματίζουν κάτω από τον καθάριο ουρανό της οι βράχοι της. Των κλιμακούμενων συναισθημάτων και του Δαντικού απόκοσμου πεπρωμένου.
Μια πέτρινη συμπάγεια—αμυντική οχύρωση του νησιού απέναντι στην «έμπνευση της όστριας»– τυλιγμένη στην αχλύ του ονείρου, καταδικασμένη να ορίζει τη μοίρα της και το κράτος της ιδιαιτερότητάς της στην απεραντοσύνη του Αιγαίου ο ηφαιστειακός γίγαντας, ο ποτισμένος από τον οίνο, τον παρασκευασμένο επί αιώνες με τον ίδιο απαράλλαχτο τρόπο. Νέκταρ θεϊκό που ρέει στο άνυδρο σώμα της σαν αρτηρία ζωής, μιας αόρατης αορτής που πάλλεται για να διατηρήσει την ψυχή της ολοζώντανη στους αιώνες.
Λαγαρές και ρωμαλέες ορθοστέκονται οι θηραϊκές πλαγιές. Γιγάντιοι βράχοι, σπαρμένοι από το χέρι κάποιου αρχαίου θεού, κοκκινόμαυροι ή άσπροι, ανεμόδαρτοι, στέκονται περήφανοι στη μέση του πελαγίσιου ορίζοντα, απτόητοι μπροστά στην αδυσώπητη μοίρα, που ορίζει την τύχη αυτού του πέτρινου νησιού. Σπαραγμένοι από τη λαίλαπα του καταποντισμού και της δημιουργίας, σχοινοβατούν πάνω σε εύθραυστες ισορροπίες. Δέσμιοι των ανέμων και της αρμύρας φιλοξενούν στα σπλάχνα τους σμήνη εκκλησιών, ολόλευκα γλαροπούλια κουρνιασμένα επάνω στη λάβα για να ξαποστάσουν. Τα πλεγμένα από αμπέλια καλάθια επάνω τους ξεχειλίζουν από πυκνοδομημένα τσαμπιά σταφυλιών, τα κοφίνια παρατάσσονται μπροστά στη θάλασσα. Μυρίζουν θαλασσινό αλάτι και νοτιά. Οι ρώγες των σταφυλιών, τραγανές στάλες ζωής, λιάζονται κάτω από τον ίδιο ήλιο που φρυγανίζει τα πάντα και το «κρασί το ξανθό με την κηλίδα του ήλιου» ξεκουράζεται μέσα στα δρύινα βαρέλια, τα παγωμένα από την υγρασία της υπόσκαφης κάναβας. Ζουμερά φραγκόσυκα δροσίζονται στις ανάσες των κυμάτων, πράσινοι αμπελώνες ρουφούν από το άνυδρο έδαφος τη μπρούσκα γεύση τους κι οι ανεμόμυλοι στέκονται αγέρωχοι να μετρούν από ψηλά το πέταγμα των γλάρων.
Κι από την άλλη ο άνθρωπος. Ο αγωγιάτης και ο τραβετζαριστής που μετρούσε και μετάγγιζε το κρασί από τις βαρέλες της κάναβας στα τουλούμια, τους ασκούς από τα τομάρια των ζώων για να τα μεταφέρει με τα γαϊδουράκια στο λιμάνι κι εκεί να τα μεταγγίσει ξανά στα βαρέλια πάνω στα καΐκια. Καπεταναίοι, ξεροκαμμένοι βαρκάρηδες, οι τρυγητάδες με το σκιάδι για τον ήλιο και τη φερεντίνα τους, έμποροι, κρασέμποροι και καλλιεργητές τομάτας και φάβας και οι νοικοκυρές ο μικρόκοσμός της.
Ολόγυρα η θάλασσα. Ανήσυχη και αβυσσαλέα ορίζει την κραταιά παντοδυναμία της μοίρας. Την τραγωδία της δημιουργίας. Τα οργισμένα πάθη των ναυτικών. Το γλεντοκόπημα της μοναχικής περιδιάβασης ενός ολόκληρου πολιτισμού στον χρόνο.
Μόνος συνοδοιπόρος στη πορεία του νησιού μέσα στην Ιστορία το μεσογειακό φως. Διάχυτο και εκτυφλωτικό. Αιώνες τώρα τυλίγει το νησί απ’ άκρη σ’ άκρη, δημιουργεί τις μέγιστες και ελάχιστες φωτεινές διακυμάνσεις του νησιωτικού ορίζοντα και τον θρίαμβο της φύσης, που δοκιμάζεται από τα στοιχειά και καταφέρνει αλώβητος να βλαστήσει την ελπίδα πάνω στο εξαιρετικά τραχύ σώμα του νησιού. Δημιούργησε το προϊστορικό παρελθόν της και ορίζει τον σύγχρονο πολιτισμό της.
Για τους περισσότερους, όλοι όσοι αντιστέκονται ακόμα στη σύγχρονη τουριστική λαίλαπα που μαστίζει το νησί δοκιμάζοντας τις οικιστικές και αισθητικές του αντοχές, η Σαντορίνη θα είναι πάντα μια προσφορά στην ομορφιά, ένα μνημείο της φύσης, μια θαλασσοδαρμένη γωνιά του Αιγαίου, σπαρμένη κατάλευκα όνειρα. Το νησί που ύμνησαν οι νομπελίστες ποιητές μας και λάτρεψαν οι επισκέπτες της. Το νησί της υπόσκαφης επιβίωσης. Ένας τόπος όπου η ασυμμετρία είναι το γενεσιουργό αίτιο της ανυπέρβλητης αρμονίας.
Μπορεί να είναι και μόνο ένα ταξίδι. Για μερικούς προς στη φιλόξενη πατρίδα. Για κάποιους άλλους προς την εσώτερη καταβύθιση στην πηγή των συναισθημάτων και της φαντασίας. Προς τις ακρογιαλιές των πέτρινων όγκων της δημιουργίας. Τη ζοφερή θάλασσα όπου στα βάθη της κολυμπούν, αιώνες τώρα, τα αιγαιοπελαγίτικα όνειρα σπέρνοντας πάνω στα κύματα ιριδισμούς αθανασίας. Για όλους όμως θα είναι πάντα ένα ταξίδι στους φωτεινούς ιριδισμούς μιας καταγάλανης, πανάρχαιας θάλασσας.
***Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο αφιέρωμα για τη Σαντορίνη που έκανε το περιοδικό ΔΕΚΑΤΑ, με τίτλο: Σαντορίνη, η πορφυρογέννητη/ Όψεις Ιστορίας και πολιτισμού, το καλοκαίρι του 2019 και συγκεκριμένα στο τεύχος 58.
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
