***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Ο Χριστόφορος Σεμέργελης γεννήθηκε το 1979 στον Βόλο, όπου διαμένει ως σήμερα και έχει κερδίσει βραβεία σε λογοτεχνικούς διαγωνισμούς διηγημάτων. Το πρώτο του βιβλίο, ένα ιστορικό μυθιστόρημα, το  Μία θάλασσα, δύο πατρίδες, αφορά την ιστορία  της ιδιαίτερης πατρίδας του, της Θεσσαλίας και αναφέρεται στην επανάσταση των κατοίκων του ορεινού Πηλίου εναντίον των Οθωμανών το 1878, τρία μόλις χρόνια πριν από την ένωση της περιοχής με την Ελλάδα.

Τον ευχαριστούμε θερμά που δέχτηκε να μιλήσει στο Literature.gr για το βιβλίο του, το ιστορικό μυθιστόρημα γενικά, αλλά και τα μελλοντικά συγγραφικά του σχέδια.

Λεύκη Σαραντινού, 22.09.2021

Το Μία θάλασσα, δύο πατρίδες χαρακτηρίζεται ξεκάθαρα ως ιστορικό μυθιστόρημα που αναδεικνύει επιπλέον και ένα, άγνωστο στους πολλούς, γεγονός της θεσσαλικής ιστορίας, την επανάσταση των Πηλιορειτών του 1878. Η απόφασή σας να γράψετε γι’ αυτό ξεκίνησε από την ανάγκη σας να το αναδείξετε ως ιστορικό γεγονός στο ευρύ κοινό ή ωθηθήκατε σε αυτό από άλλους λόγους;

Η εποχή εκείνη, στην οποία διαδραματίστηκαν συγκλονιστικά γεγονότα για το Πήλιο, τα τελευταία χρόνια με απασχόλησε πολλές φορές. Από τη στιγμή που τοποθέτησα τη Θεσσαλική Επανάσταση του 1878 στο ιστορικό περίγραμμα της υπόθεσης, μέσα από τη ματιά του πρωταγωνιστή προσπάθησα να διηγηθώ τον ηρωικό αγώνα των προγόνων μας, οι οποίοι πριν από ενάμιση περίπου αιώνα πολέμησαν για την απελευθέρωση του τόπου από τον οθωμανικό ζυγό.

Το 1878 είχαμε το αποκορύφωμα της επαναστατικής συμβολής των Θεσσαλών στην εθνεγερσία. Η προβολή εκείνης της εξέγερσης, της τελευταίας που καταγράφηκε πριν από την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας στην ελληνική επικράτεια, ήταν μία μεγάλη πρόκληση. Τόσο από την άποψη της προσέγγισης ενός σχετικά αγνοημένου γεγονότος της τοπικής Ιστορίας, όσο και το ότι ήθελα να φέρω στο φως και να ξαναζωντανέψω τον αγώνα που δόθηκε στο Πήλιο στην τελευταία περίοδο της Τουρκοκρατίας.

Πείτε μας πως σας προέκυψε ο συνδυασμός με τη Σμύρνη του 19^ου αιώνα στην υπόθεση του βιβλίου σας.

Η Σμύρνη ήταν ένα από τα πιο ακμαία κέντρα του Μικρασιατικού Ελληνισμού. Στην ουσία μέχρι και την καταστροφή του 1922 θύμιζε περισσότερο ελληνική πολιτεία. Έτσι, δεν ήταν λίγοι εκείνοι, οι οποίοι στην άλλη άκρη του Αιγαίου αναζητούσαν τη «Γη της Επαγγελίας». Η βιβλιογραφία και οι αρχειακές πηγές επιβεβαιώνουν το γεγονός πως ένας μεγάλος αριθμός Θεσσαλών εγκαταστάθηκε στη Σμύρνη, όπως και στην Κωνσταντινούπολη, δύο δημοφιλείς προορισμούς για τα καράβια που ξεκινούσαν από τα λιμάνια του Ανατολικού Πηλίου.

Από εκεί και πέρα, το 1878 υπήρξαν εθελοντές στα ένοπλα σώματα του Πηλίου, οι οποίοι ήταν από τη Σμύρνη. Ο πιο γνωστός ήταν ο δημοσιογράφος και διευθυντής της εφημερίδας «Ιωνία» της Σμύρνης, Μιλτιάδης Σεϊζάνης, ο οποίος ως μέλος της Εθνικής Αμύνης, έλαβε μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις επί θεσσαλικού εδάφους για «την απολύτρωση των υπό δουλείαν στεναζόντων ομοφύλων». Τον προπερασμένο αιώνα υπήρχε επικοινωνία του Πηλίου με τη Σμύρνη κι έτσι έκρινα πως μπορούσε να υπάρξει σύνδεση με την αφήγηση και να αναδειχθεί μία άλλη πτυχή των τραγικών γεγονότων του 1878.

Χριστόφορος Σεμέργελης

Ο Γουίλιαμ είναι ένας Φραγκολεβαντίνος από την ξακουστή και κοσμοπολίτικη πόλη της Σμύρνης που βρίσκεται ξαφνικά στον τουρκοκρατούμενο Βόλο. Τι εντύπωση του δημιουργεί; Τι εντύπωση δημιουργούσε γενικά η ηπειρωτική Ελλάδα στους Έλληνες των παροικιών;

Για έναν Σμυρνιό, όπως ο ήρωας του βιβλίου, ο οποίος άφησε το μεγαλύτερο λιμάνι της Ανατολικής Μεσογείου για τον Βόλο, η λέξη «πισωγύρισμα» αποδίδει ιδανικά το πώς ένιωσε πατώντας το πόδι του εδώ. Μιλάμε ξεκάθαρα για δύο αντίθετους κόσμους. Ο Βόλος βρισκόταν στα σύνορα του ελληνικού κράτους με την οθωμανική αυτοκρατορία και όταν υψώθηκε η σημαία της επανάστασης στην περιοχή, ήταν ένας οικισμός λίγων χιλιάδων κατοίκων στη μεθοριακή γραμμή. Έξω από το τουρκικό κάστρο, το οποίο σήμερα δεν διασώζεται, ελάχιστα πράγματα ήταν αξιομνημόνευτα.

Όσον αφορά στο δεύτερο σκέλος της ερώτησής σας, η ιστοριογραφία των νεότερων χρόνων μας δίνει μία απογοητευτική εικόνα για την κατάσταση που επικρατούσε τον 19^ο αιώνα σε όλη την ελληνική επικράτεια, αφού η φτώχεια μάστιζε τους πάντες και γι’ αυτό τα μεταναστευτικά ρεύματα παρέμεναν ισχυρά. Οι άσχημες οικονομικές συνθήκες στην Ελλάδα δεν συναντώνται τόσο εύκολα στις πόλεις, που ο παροικιακός Ελληνισμός άκμαζε.

Στο βιβλίο σας, στον κεντρικό ήρωα Γουίλιαμ, που είναι φορέας δύο ταυτοτήτων, της ελληνικής και της αγγλικής, λόγω της μεικτής καταγωγής του, παρουσιάζεται να υπερτερεί η ελληνική ταυτότητα. Θεωρείτε ότι σε όλους τους Φραγκολεβαντίνους της Σμύρνης υπερίσχυε η ελληνική εθνική ταυτότητα;

Ένα από τα πλέον εντυπωσιακά στοιχεία που ανακάλυψα κατά τη διάρκεια της έρευνας που προηγήθηκε της συγγραφής, ήταν ότι οι Λεβαντίνοι χρησιμοποιούσαν ως μητρική τους γλώσσα την ελληνική, η οποία κυριαρχούσε στη σμυρναίικη κοινωνία. Εντόπισα αναφορές πως πέρα από την ελληνοφωνία της συγκεκριμένης πληθυσμιακής ομάδας με τις τόσες ιδιαιτερότητες, τα μέλη των λεβαντίνικων οικογενειών μεγάλωναν έχοντας υιοθετήσει πολλά στοιχεία της ελληνικής κουλτούρας.

Στο βιβλίο σας θέτετε το ζήτημα του φιλελληνισμού μέσα από το παράδειγμα ενός μεγάλου και εν πολλοίς άγνωστου φιλέλληνα, του Καρόλου Ογλ. Συχνά όμως οι Ευρωπαίοι παρουσιάζονται ως εκμεταλλευτές των Ελλήνων που νοιάζονται μονάχα για τα δικά τους συμφέροντα. Πρόκειται για δύο εκ διαμέτρου αντίθετες συμπεριφορές. Τελικά οι περισσότεροι Ευρωπαίοι τον 19^ο αιώνα ήταν φιλέλληνες ή εκμεταλλευτές, τι πιστεύετε;

Καθ’ όλη τη διάρκεια του 19^ου αιώνα, βλέπουμε ότι αναπτύχθηκε έντονο ρεύμα φιλελληνισμού. Όχι μόνο στην ευρωπαϊκή, αλλά και στην αμερικανική ήπειρο. Όταν ξέσπασε η Επανάσταση του 1821, μέχρι τον ατυχή πόλεμο του 1897, χιλιάδες άνθρωποι από το εξωτερικό, οι οποίοι διακατέχονταν από φιλελληνικά αισθήματα, επηρεασμένοι και από το ρεύμα του ρομαντισμού, συστρατεύθηκαν με τους Έλληνες εξεγερμένους. Πολλοί εξ αυτών ήταν τυχοδιώκτες και άλλοι, πράκτορες των Μεγάλων Δυνάμεων, οι οποίοι αντιμετώπιζαν με εχθρική διάθεση του ελληνικό ζήτημα. Γενικότερα, η συμπαράσταση των ξένων περιοριζόταν στη λαϊκή έκφραση και όχι την κυβερνητική. Ευτυχώς, όμως, η πλειοψηφία των εθελοντών που στρατολογήθηκαν τότε και εντάχθηκαν στα επαναστατικά σώματα, πέρα απ’ όσους εκδήλωναν τη συμπαράστασή τους με άλλους τρόπους, π.χ. με υλική βοήθεια ή συγκέντρωση χρημάτων στις χώρες τους, ενδιαφερόταν πραγματικά για τις τύχες του ελληνικού έθνους λατρεύοντας την Ιστορία και τον πολιτισμό των αρχαίων προγόνων μας.

Εσείς διαβάζετε ιστορικό μυθιστόρημα; Αν ναι, θα μας πείτε μερικά τέτοια αναγνώσματα που ξεχωρίζετε- ή κάποια αγαπημένα σας βιβλία;

Η αλήθεια είναι πως προτιμώ το συγκεκριμένο λογοτεχνικό είδος και ιδιαίτερα έργα… παλαιάς κοπής, που με συναρπάζουν από τον τρόπο που «παντρεύουν» την Ιστορία με τη μυθοπλασία και σε βοηθούν να κατανοήσεις καλύτερα το παρελθόν.

Αγαπημένος τίτλος; Χωρίς δεύτερη σκέψη το «Πήραν την Πόλη, πήραν την…» της Μαρίας Λαμπαδαρίδου – Πόθου. Ένα βιβλίο, το οποίο από την πρώτη στιγμή άγγιξε την ψυχή μου για τις τελευταίες στιγμές της πολιορκημένης Κωνσταντινούπολης την άνοιξη του 1453. Ένα πραγματικό έπος για την Άλωση και την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Για ποιον λόγο πιστεύετε πως γεγονότα όπως την εξέγερση του Πηλίου το 1878 δεν τα διδασκόμαστε στο πλαίσιο της σχολικής ιστορίας; Υπάρχουν κι άλλα τέτοια γεγονότα τα οποία θεωρείτε σημαντικά και δεν τα διδασκόμαστε στο σχολείο;

Η ένταξη της τοπικής Ιστορίας στο μάθημα της γενικής, σαφώς θα ανανέωνε το ενδιαφέρον μέσα στην τάξη. Όμως, η πραγματικότητα δεν μας αφήνει περιθώρια αισιοδοξίας. Τα σχολικά εγχειρίδια, έτσι όπως είναι γραμμένα, με κάνουν να σκέφτομαι πως είναι μάλλον πολυτέλεια να απαιτούμε να εμβαθύνουν σε γεγονότα όπως η Θεσσαλική Επανάσταση του 1878, η οποία παραμένει άγνωστη στους περισσότερους.

Για την αναγκαιότητα του επαναπροσδιορισμού της διδακτέας ύλης στην Ιστορία και τον εκσυγχρονισμό των βιβλίων έχουν ειπωθεί πολλά και σίγουρα υπάρχουν πιο αρμόδιοι για να μιλήσουν ειδικότερα, αφού η εκπαιδευτική πολιτική στη χώρα μας πάσχει διαχρονικά. Το πρόβλημα είναι πως τα σημερινά παιδιά ελάχιστα εξοικειωμένα είναι με πληροφορίες που αφορούν το παρελθόν του τόπου τους και δεν υπάρχουν πολλά ερεθίσματα για να ενδιαφερθούν ουσιαστικότερα.

Γιατί πιστεύετε εσείς ότι οι συγγραφείς ιστορικού μυθιστορήματος στην Ελλάδα επικεντρώνονται στη συντριπτική τους πλειοψηφία σε πολύ συγκεκριμένα θέματα όπως η καταστροφή της Σμύρνης, οι σφαγές των Ποντίων και η εκδίωξη των Ελλήνων της Πόλης; Κάτι τέτοιο συμβαίνει εξαιτίας της απήχησης που έχουν τα θέματα αυτά στο ελληνικό κοινό ή εξαιτίας της εύκολης εξεύρεσης ιστορικών στοιχείων γι’ αυτά;

Επιτρέψτε μου, κυρία Σαραντινού, να ξεκινήσω από το τελευταίο, μια και η έρευνα είναι βασική συντεταγμένη για τη συγγραφή ενός ιστορικού μυθιστορήματος. Εννοείται πως η βιβλιογραφία, τουλάχιστον ποσοτικά, δεν είναι ίδια για όλες τις περιόδους της σύγχρονης Ιστορίας. Για παράδειγμα, σαφώς και δεν έχουν γραφτεί τα ίδια βιβλία για τη Μικρασιατική Εκστρατεία, με την εξέγερση στο Πήλιο το 1878. Όμως, αυτό δεν αναιρεί ότι υπάρχει πρόσβαση σε ιστορικές πηγές. Το ζητούμενο είναι, πού θα ψάξεις τι.

Όσον αφορά στα γεγονότα που αναφέρατε, έχουν χαραχθεί έντονα στη συνείδηση των Ελλήνων, αφού σημάδεψαν τη σύγχρονη Ιστορία μας. Γενιές και γενιές γαλουχήθηκαν με τέτοιες αφηγήσεις και το βρίσκω λογικό που επιδρούν στην οπτική πολλών συγγραφέων. Δύσκολα θα παραγκωνιστούν αυτές οι θεματικές κατηγορίες από τη σύγχρονη βιβλιοπαραγωγή και θα συνεχίσουν για πολλά χρόνια ακόμη να τροφοδοτούν τα λογοτεχνικά κείμενα. Αν και έχουν υπεραντληθεί ιδέες από τη Μικρασιατική Καταστροφή, την Ποντιακή Γενοκτονία, την Κατοχή και τα Σεπτεμβριανά, εξακολουθούν να επιδρούν καταλυτικά στο αναγνωστικό κοινό, που δεν παύει να συγκινείται από τα δράματα του προηγούμενου αιώνα.

Το λαθρεμπόριο των ξένων με τις ελληνικές αρχαιότητες που βρίσκονταν στην επικράτεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας είναι ένα θέμα το οποίο κατέχει κομβικό ρόλο στην υπόθεση του βιβλίου σας. Θεωρείτε ότι με αυτόν τον τρόπο σώθηκαν τελικά κάποιες ελληνικές αρχαιότητες ή ότι αυτή η δραστηριότητα ήταν εν τέλει επιβλαβής για τα αρχαία μας, αν σκεφτούμε μάλιστα και το σημερινό παράδειγμα των ελγίνειων μαρμάρων;

Τόσο τον 18^ο, όσο και τον 19^ο αιώνα, είχαμε εκτεταμένες λεηλασίες από Ευρωπαίους υπό τον μανδύα της… αρχαιοφιλίας, που διαδέχθηκαν την αρπαγή εθνικών θησαυρών καθ’ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Η δράση των αρχαιοκάπηλων υπήρξε ανεξέλεγκτη. Πολλοί ξένοι με το πρόσχημα των περιηγήσεων αφαιρούσαν τότε αρχαιότητες, που σήμερα κοσμούν μουσεία και ιδιωτικές συλλογές στο εξωτερικό. Ανάλογα παραδείγματα αυτής της μάστιγας καταγράφηκαν και στη Μαγνησία, τα οποία αναφέρω στο βιβλίο. Προσωπικά, η καταλήστευση απ’ όλους αυτούς τους λαθρέμπορους της Ιστορίας μας, με εξοργίζει και δεν βλέπω άλλον τρόπο, πλην του επαναπατρισμού των αρχαίων αντικειμένων, όπως είναι τα Μάρμαρα του Παρθενώνα, για να διορθωθούν τα εγκλήματα του παρελθόντος.

Έχουμε να περιμένουμε από εσάς και άλλα ιστορικά μυθιστορήματα στο μέλλον; Έχετε κατά νου και άλλα άγνωστα σχετικά γεγονότα της ιστορίας της Θεσσαλίας που θα θέλατε να αναδείξετε με το έργο σας;

Πριν από λίγους μήνες ολοκλήρωσα το δεύτερο μυθιστόρημά μου, το οποίο επίσης προσεγγίζει τον Βόλου του 19^ου αιώνα. Για την ακρίβεια, διαδραματίζεται μετά τη λήξη της οθωμανικής κατοχής που ακολούθησε τον ταπεινωτικό πόλεμο του 1897, με την υπόθεση να βασίζεται σ’ ένα πραγματικό έγκλημα που συντάραξε τότε την τοπική κοινωνία.

Αποκτήστε το Βιβλίο

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.