***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***
Η ελληνική λογοτεχνία στο εξωτερικό. Στο πλαίσιο της διερεύνησης της εξωστρέφειας ή εσωστρέφειας της Ελληνικής λογοτεχνίας, το Literature.gr εγκαινιάζει μια σειρά από συνεντεύξεις με μεταφραστές. Σκοπός μας είναι να διαπιστώσουμε τι συμβαίνει ακριβώς στο εξωτερικό σε σχέση με την ελληνική λογοτεχνία, πόσο γνωστή και αποδεκτή είναι από τους ξένους αναγνώστες, σε ποια εμπόδια προσκρούει η διάδοσή της. Ακόμα, επιδιώκουμε, μέσα από αυτές τις συνεντεύξεις και τη συσσωρευμένη εμπειρία των μεταφραστών, να ανιχνεύσουμε τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν, τις ιδιαιτερότητες της μετάφρασης της ελληνικής λογοτεχνίας και γενικά τον ρόλο του μεταφραστή.
Επιμέλεια: Αιμίλιος Σολωμού
Η αγγλική εκδοτική βιομηχανία είναι μια από τις σημαντικότερες παγκοσμίως. Σύμφωνα με την έρευνα αγοράς που πραγματοποιήθηκε για λογαριασμό του The Publishers Association (https://www.publishers.org.uk/resources/market-research/uk-market/), το 2015 εκδόθηκαν 173.000 τίτλοι, 17.000 τίτλοι λιγότεροι από την προηγούμενη χρονιά που ξεπέρασε όλα τα ρεκόρ (200.330). Σε αριθμό εκδοθέντων τίτλων, η Βρετανία βρίσκεται στην τρίτη θέση, πίσω από τις Η.Π.Α. και την Κίνα. Η λογοτεχνία βρίσκεται στη δεύτερη θέση με 33.624 τίτλους (στην πρώτη θέση οι κοινωνικές επιστήμες: 36.518). Ο τζίρος της εκδοτικής βιομηχανίας αυξήθηκε το 2016 στα 3.5 δισεκατομμύρια λίρες (5.9 % αύξηση στο έντυπο και 2.8 % στο ψηφιακό βιβλίο, το οποίο αντιπροσωπεύει το 15% της συνολικής αγοράς). Ωστόσο, κατά την έρευνα του Mintel’s Books and e-books UK 2017 Report, o τζίρος της εκδοτικής βιομηχανίας ανέρχεται στα 2.02 δισεκατομμύρια. Η έκθεση μάλλον δε συμπεριλαμβάνει τα έσοδα από τις εξαγωγές των αγγλικών τίτλων (το 2013 τα έσοδα ανέρχονταν στο 1.5 δισεκατομμύρια, καταλαμβάνοντας την πρώτη θέση, μπροστά από τις Η.Π.Α. (1 δισ.) Στα βιβλιοπωλεία της Βρετανίας πωλείται το 42% των βιβλίων, ενώ ένα άλλο 32 % διατίθενται από τα ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία). Σύμφωνα με την έρευνα του Mintel’ s Books Report, το 62% των Βρετανών αγόρασαν τουλάχιστον ένα βιβλίο τους τελευταίους 12 μήνες. Σύμφωνα με τη YouGoν Survey τα αποτελέσματα της οποίας δημοσιεύτηκαν στις 14 Φεβρ. 2014, στον The Guardian, (https://www.theguardian.com/books/2013/feb/14/4-million-uk-adults-never-read-books), τέσσερα εκατομμύρια Βρετανοί δε διαβάζουν καθόλου βιβλία (11% των ανδρών, 4% των γυναικών). Γύρω στα 12 εκ. διάβασαν λιγότερο από 2 βιβλία τους τελευταίους έξι μήνες. Σύμφωνα με μια άλλη έρευνα, ο μισός πληθυσμός της χώρας προσπαθεί να διαβάσει ένα βιβλίο την εβδομάδα, ενώ το 45% προτιμούν την τηλεόραση από το βιβλίο.
Αυτά είναι ορισμένα στατιστικά στοιχεία που δίνουν το μέγεθος της αγοράς, ίσως της πιο σημαντικής και για το ελληνικό βιβλίο, μια και η μετάφραση και η κυκλοφορία στη Βρετανία είναι το διαβατήριο για να ανοίξει φτερά και στις άλλες αγορές. Δυστυχώς, η ανυπαρξία πολιτικής και μηχανισμών προώθησης του ελληνικού βιβλίου στη Βρετανία στερούν από την ελληνική λογοτεχνία το άνοιγμα προς τον κόσμο. Ας μην τρέφουμε, όμως, αυταπάτες. Ας μην τρέφουμε, όμως, αυταπάτες. Μόνο το 2-3% της βιβλιοπαραγωγής στη Βρετανία αφορά μεταφρασμένα βιβλία. Και σε αυτό το ποσοστό η θέση της ελληνικής λογοτεχνίας είναι αμελητέα. Είναι ενδεικτική η άποψη του Ντέιβιντ Κόνολι, στο σημείωμά του για την αγγλική περίπτωση (στο Βασίλης Βασιλειάδης (επιμ.), «γνώριμος και ξένος…». Η νεοελληνική λογοτεχνία σε άλλες γλώσσες, Κ.Ε.Γ., Θεσσαλονίκη 2012, σ. 35-50): «η αγγλική αγορά είναι ιδιαίτερα κλειστή όσον αφορά την ξένη λογοτεχνία σε μετάφραση, πόσο μάλλον για τη νεοελληνική που υποφέρει από το βάρος της αρχαιότητας και του φολκλορισμού. Δεδομένης της κυριαρχίας της αγγλικής γλώσσας στον κόσμο σήμερα, η αγγλόφωνη βιβλιοαγορά είναι, τουλάχιστον δυνάμει, η μεγαλύτερη. Γι αυτό και οι έλληνες συγγραφείς σπεύδουν να εξασφαλίσουν την αγγλική μετάφραση του έργου τους, κυριαρχούμενοι οι ίδιοι από ένα είδος «μεταφρασεομανίας», όπως φαίνεται ξεκάθαρα από τον μεγάλο αριθμό αγγλικών μεταφράσεων που πραγματοποιούνται τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα» (συνολικά 194 μεταφράσεις ελληνικών βιβλίων στην Ελλάδα). Σύμφωνα με τον Κόνολι, μέχρι το 2007, καταγράφηκαν (Βρετανία και Ιρλανδία) δύο ανώνυμα έργα (Έπος Διγενή Ακρίτη), δύο Ιστορίες της νεοελληνικής λογοτεχνίας, 35 ανθολογίες-αφιερώματα περιοδικών και 183 αυτοτελή βιβλία. Στην πρωτοκαθεδρία βρίσκεται ο Νίκος Καζαντζάκης με 20 καταγραφές και ακολουθούν ο Καβάφης και ο Ρίτσος με 11, ο Παλαμάς και ο Ροΐδης με 10 (αξιοσημείωτο είναι πως η Πάπισσα Ιωάννα μεταφράστηκε το 1886 και το 1900 και επανεκδόθηκε επανειλημμένα -τέσσερις φορές- σε μετάφραση του Λόρενς Ντάρελ), ο Σεφέρης με 8 και ο Τ. Ανθίας με 5. Στη δεκαετία του 1990 υπήρξε μια ενθαρρυντική αυξητική μεταφραστική δραστηριότητα, χάρη στην πολιτική του Υπουργείου Πολιτισμού, του ΕΚΕΒΙ και του προγράμματος επιχορηγήσεων, που ανακόπηκε άδοξα μέσα στην οικονομική κρίση. Το αποκαρδιωτικό είναι πως αν και μεταφράζονται και εκδίδονται, «τα περισσότερα βιβλία δεν φτάνουν στα ράφια των βιβλιοπωλείων» της Βρετανίας και της Ιρλανδίας εκτός κι αν έχουν εκδοθεί από κάποιον μεγάλο εκδοτικό οίκο. Ο Κόνολι προβαίνει στο σημείωμά του σε εισηγήσεις: «Οι επιχορηγήσεις μεταφράσεων βοηθούν. Είναι αυτονόητο όμως ότι η ενίσχυση των μεταφράσεων θα πρέπει να συνδυάζεται με τους μηχανισμούς προβολής και μάρκετινγκ. Χρειάζεται καλύτερη κατανομή κονδυλίων όσον αφορά την ενίσχυση στην ξένη αγορά. Πρέπει να δοθεί ενίσχυση στους ξένους εκδότες, όχι για το κόστος της έκδοσης αλλά για την προώθηση και παρουσίαση του βιβλίου, καθώς η μετάφραση και η έκδοση ενός βιβλίου αποτελεί μόνο το πρώτο βήμα για μια πετυχημένη πορεία στο εξωτερικό».
Για τη ζοφερή αυτή κατάσταση μιλήσαμε με τη μεταφράστρια Irene Noel-Baker. Η κ. Irene Noel-Baker γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Ελλάδα και αισθάνεται Ελληνίδα. Συνεπώς, η γνώση της ελληνικής γλώσσας ήταν αυτονόητη και η μετάφραση ακολούθησε φυσιολογικά. Παραδέχεται ότι η ελληνική λογοτεχνία δεν είναι γνωστή στη Βρετανία, αλλά αφήνει περιθώρια αισιοδοξίας για καλύτερες μέρες, αρκεί να γίνεται η κατάλληλη προσπάθεια. Τονίζει ότι υπάρχει κενό όσον αφορά στην επιχορήγηση των μεταφράσεων και την προώθηση και εισηγείται, εκτός από αυτά, τα βιβλιοπωλεία στη Βρετανία να δίνουν χώρο στους μικρούς εκδότες (αυτοί κυρίως εκδίδουν ελληνικά βιβλία). Εξηγεί τι τη συναρπάζει στην ελληνική γλώσσα και αναφέρεται στις ιδιαιτερότητες της μετάφρασης από τα ελληνικά. Η κ. Irene Noel-Baker σπούδασε Ψυχολογία και εργάστηκε ως Κλινικός Ψυχολόγος. Πιστεύει πως με τη μετάφραση βοηθά κανείς έναν άνθρωπο να εκφράσει την πραγματικότητά του και αυτός είναι ο παραλληλισμός που βρίσκει σε σχέση με την ψυχολογία, καθώς στην επιφάνεια βγαίνει αυτό που δεν ήταν φανερό στην αρχή.
Τι σας ώθησε να μάθετε ελληνικά και να ασχοληθείτε με την ελληνική γραμματεία;
Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Ελλάδα, σπούδασα αρχαία Ελληνικά και Αγγλική φιλολογία στο Εδιμβούργο.
Γιατί αποφασίσατε να ασχοληθείτε με τη μετάφραση της ελληνικής λογοτεχνίας;
Η πρώτη δουλειά μου ήταν σε εκδοτικό οίκο – το Chatto and Windus & the Hogarth Press. Η πιο ευχάριστη δουλειά μου ήταν όταν δούλευα σε βιβλιοπωλείο. Μετά σπούδασα ψυχολογία, και έγινα Κλινικός Ψυχολόγος. Τώρα μεταφράζω. Κατάλαβα ότι το να μεταφράζει κανείς από μία γλώσσα σε άλλη είναι σαν να βοηθάς έναν άνθρωπο να εκφράσει την πραγματικότητά του, χωρίς να επεμβαίνεις από την αρχή με τις δικές σου γνώμες και προκαταλήψεις. Αυτό που αγάπησα ως ψυχολόγος ήταν να βλέπεις να βγαίνει στην επιφάνεια κάτι που δεν ήταν φανερό στην αρχή – η ελπίδα, πολλές φορές, γνώση, σίγουρα, και χαρά – το κυριότερο. Ίσως το ίδιο ισχύει με τη μετάφραση.
Πόσο γνωστή είναι η σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία στο Ηνωμένο Βασίλειο; Υπάρχει ενδιαφέρον, προοπτική για νέες μεταφράσεις;
|
Η σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία δεν είναι πολύ γνωστή στην Αγγλία, ενώ έγιναν πολλές προσπάθειες, μεταφράσεις και φιλολογικές συνεργασίες μεταξύ Αγγλίας και Ελλάδας τη δεκαετία του ’60 και του ’70. Η Denise Harvey εκδίδει τον Παπαδιαμάντη, τους ποιητές και πολλά άλλα βιβλία σχετικά με την Ελλάδα από εκείνη την εποχή και τώρα. Τα ονόματα που οι περισσότεροι ξέρουν είναι Καζαντζάκης, Σεφέρης, Καβάφης. Τώρα πρόσφατα βγήκε μία ανθολογία ποιημάτων σχετικά με την κρίση, Austerity Measures, από το Penguin. Ο Μιχάλης Γκανάς έχει μεταφραστεί και θα εκδοθεί από το Yale, επίσης το Ορθοκωστά του Θανάση Βαλτινού και διηγήματα της Μαρίας Μήτσορα. Το Stone and Honey, μυθιστόρημα της Χριστίνα Ζέμπη, εκδόθηκε από την Arcadia στο Λονδίνο (προηγουμένως εξέδωσε τον Πέτρο Μάρκαρη) και η τριλογία του Μιλτιάδη Χατζόπουλου (Νόστου Πάθη, Εν μέρει ελληνίζων, Περατικός) από τις εκδόσεις Αρμίδα στην Κύπρο, ενώ οι εκδόσεις Αιώρα ασχολούνται με τις μεταφράσεις στα Αγγλικά με πολύ κόπο και ενθουσιασμό. Αλλά, και οι εκδόσεις Κέδρος είχαν μεταφράσει αρκετά στα αγγλικά – το πρόβλημα είναι η προώθηση των βιβλίων στην Αγγλία, και γενικά στα άλλα αγγλόφωνα κράτη.
Όσο για την προοπτική για νέες μεταφράσεις, θα υπάρχει βέβαια, όσο υπάρχει η Ελληνική γλώσσα, η νέα Ελληνική ιστορία –γεμάτη πάθη και περιπέτειες– και το Ελληνικό πνεύμα. Αν μιλήσουμε πρακτικά, η προοπτική υπάρχει όσο υπάρχει η προσπάθεια. Υπάρχουν και υπήρχαν πάντοτε δύο τρία εκδοτικά γραφεία, γνωστά, μικρά αλλά εξαιρετικά, που ανέφερα προηγουμένως, και που κάνουν απίστευτες προσπάθειες. Στο Chatto and Windus έμαθα ότι οι μικροί εκδοτικοί οίκοι συχνά προσφέρουν περισσότερα στη λογοτεχνία. Στην Αγγλία οι μικροί εκδότες έχουν πάντα το κύρος, αγοράζονται από τους μεγάλους οίκους, μετά χάνονται και ιδρύονται ξανά. Όπως τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία. Το παλεύουν. Small is Beautiful. Στην Ελλάδα βέβαια βοηθούσαν στο παρελθόν οι επιχορηγήσεις από το κράτος, ακόμη υπάρχουν στην Κύπρο, και από ιδρύματα όπως τα Ιδρύματα Ουράνη και Λεβέντη. Υπάρχει και το EUPL, το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας, που κάνει τους συγγραφείς γνωστούς σε όλες τις χώρες της Ευρώπης. Δεν ξέρω κατά πόσο βοηθάει στις πωλήσεις των βιβλίων, αλλά βοηθάει ψυχολογικά.
Τι είναι αυτό που σας συναρπάζει στην ελληνική λογοτεχνία – υπάρχει κάτι; θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για ιδιαιτερότητες;
Είναι πιο εύκολο να σας πω τι με συναρπάζει στην Ελληνική γλώσσα – η ιδιαιτερότητα της γλώσσας είναι ακριβώς ότι είναι συναρπαστική. Σαν να την πιάνεις με τα χέρια σου. Τα Αγγλικά και τα λατινικά έχουν χάσει αυτήν την ιδιαιτερότητα. Η Ελληνική γλώσσα παίρνει μία απλή ιδέα και φτιάχνει καινούργιες λέξεις και ιδέες. Είναι συγκεκριμένη. Π.χ. η ίδια η λέξη “λέξη”, να διαλέξω κάτι, μας δείχνει ότι η λογική είναι επιλογή δική μας. Η “αλήθεια” είναι κάτι εντελώς διαφορετικό – μια ποιότητα που μας φανερώνεται – αρκεί να θυμόμαστε. Κάτι που θ(ε)ωρούμε, κάτι από τον Θεό; Το κρίσιμο με την αλήθεια (αν βάλουμε και την ασημαντότητα δίπλα στη λήθη) είναι να μην την ξεχνάμε – να μην περιπέσουμε σε λήθη, σε ασημαντότητα. Ασχολείται με τη μνήμη, την επανάληψη, το παράδειγμα, τη συνέχεια – τέτοια πράγματα. Γι’ αυτό και η αλήθεια είναι το θέμα της λογοτεχνίας, και η φαντασία είναι το εργαλείο της. Η Ελληνική λογοτεχνία πάντοτε μου το θυμίζει αυτό – και όταν σπούδαζα Αρχαία Ελληνικά, και τώρα.
Είναι σημαντικό να γνωρίσουν σήμερα οι αγγλόφωνοι αναγνώστες την ελληνική λογοτεχνία; Τι είναι αυτό που θα μπορούσε να τους “αγγίξει” σε ένα σύγχρονο ελληνικό λογοτεχνικό βιβλίο;
Είναι μία χώρα που τη γνωρίζουμε λόγω του λαμπρού της παρελθόντος. Και τώρα υπάρχει περιέργεια να μάθουμε την ιστορία της νέας Ελλάδας, στους δυο τελευταίες αιώνες της ελευθερίας της. Για την Αγγλία, η αρχαία Ελλάδα και η αρχαία Ρώμη ήταν η βάση της παιδείας. Τα Classics, τα Αρχαία Ελληνικά και τα Λατινικά ήταν τα πρώτα μαθήματα που λάμβανε κανείς πριν σπουδάσει ιατρική, νομική, πριν γίνει πολιτικός ή οτιδήποτε. Του έδειχναν πώς να γίνει “καλός και αγαθός”. Η πολιτική, η φιλοσοφία, η ηθική, η ιδέα ότι το σώμα και η ψυχή πρέπει να εκπαιδευθούν μαζί, mens sana in corpore sano, η σημασία της μουσικής, της ρητορικής και της αριθμητικής – ως αφηρημένη άσκηση που βοηθάει την λογική. Από εδώ, πιστεύω, φαίνεται πιο καθαρά η βασική αρχή της θρησκείας μας. Ότι ο καθένας από μας βρίσκεται ανάμεσα στη φύση και στο άγνωστο, ανάμεσα στη λογική και στο ιδεώδες – όλα αυτά ήταν το πρώτο μάθημα των Άγγλων για αιώνες. Η Βουλή της Αγγλίας, τα πανεπιστήμια, οι νόμοι είχαν ως βάση τους αυτή την παιδεία. Τώρα τα ξεχνάμε βέβαια, και κάτι μας λείπει. Κάπου στη μέση έχει χαθεί η θρησκεία -όπως μας χρειάζεται. Ο προτεσταντισμός, φαίνεται, έχει χάσει την επαφή που δένει την ορθόδοξη εκκλησία με την αρχαία φιλοσοφία – αυτή των προσωκρατικών φιλοσόφων και τον Πλάτωνα. Η γλώσσα η Ελληνική κρατάει αυτόν τον δεσμό – ίσως επειδή η Ελληνική γλώσσα δεν μας αφήνει να μπερδέψουμε την αλήθεια με τη λογική.
Αυτό που μας αγγίζει, και που μαγεύει, είναι όσα έχουμε ξεχάσει ίσως, σχετικά με τον έρωτα, (όχι το σεξ), την οικογένεια, την κοινότητα, τη θρησκεία, όπως την εννοούσε ό Πλάτωνας, δηλαδή, να είμαστε ταπεινοί, να θαυμάζουμε, να δοξάζουμε, κ.λπ, κ.λπ. Στην Ελλάδα δεν έχουμε φτάσει ακόμη στην κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει οι δυτικές κοινωνίες (ο Μαρξ την προέβλεψε ως καπιταλιστική κούραση). Είμαστε σε κρίση –κρίνουμε– δεν είμαστε τόσο σίγουροι ότι θέλουμε αυτά που προσφέρει η Ευρώπη, η Αμερική, αυτή τη στιγμή. Αναγνωρίζουμε τα λάθη τα δικά μας αλλά ακόμη και τώρα δεν είμαστε τόσο σίγουροι ότι θέλουμε να προσχωρήσουμε σε όσα προσφέρει η Δύση και να αναλάβουμε το κόστος. Μένουμε διαρκώς μετέωροι χωρίς να θέλουμε να παγιώσουμε κάτι, αμφιβάλλουμε: αυτό μας δυσκολεύει, άλλα προσφέρει και μία ζωτικότητα που φαίνεται να εκλείπει αλλού.
Έχοντας υπόψη ότι ο μεταφραστής (της Ελληνικής λογοτεχνίας) δεν περιορίζεται μόνο στη μετάφραση του βιβλίου, ποιες δυσκολίες/προβλήματα αντιμετωπίζει από την επιλογή του βιβλίου μέχρι την έκδοση και την κυκλοφορία του;
Στην αρχή ήθελα να βοηθήσω επίσης και με την προώθηση και με την επιλογή των βιβλίων και με την επιμέλεια. Τώρα προσπαθώ μόνο να κάνω καλή μετάφραση. Πιστεύω πλέον ότι η ευθύνη του μεταφραστή είναι προς τον συγγραφέα – αλλά ίσως το λέω επειδή δεν θα μπορούσα να τα καταφέρω όλα! Είμαι τυχερή που έχω γνωρίσει καλούς εκδότες που παλεύουν τόσο γενναία, και τους εκτιμώ. Βοηθάει, βέβαια, ότι οι Έλληνες εκδότες ξέρουν θαυμάσια Αγγλικά, μπορεί να έχουν σπουδάσει και δουλέψει στο εξωτερικό, και έχουν εμπειρία να προωθούν βιβλία και να κατανοούν την αγορά. Τα προβλήματα είναι πάντα το κόστος της μετάφρασης και η προώθηση των βιβλίων – να μάθουν οι αναγνώστες για την ύπαρξή τους.
Τι θα προτείνατε εσείς για να βελτιωθεί αυτή η κατάσταση;
Βοηθούν οι χορηγίες για μεταφράσεις, από το κράτος ή από ιδρύματα, όπως ανέφερα προηγουμένως και το EUPL. Βοηθάνε οι εκδοτικοί οίκοι που προωθούν λογοτεχνία και μεταφράσεις. Κατά την άποψή μου, αυτοί που θα μπορούσαν να κάνουν περισσότερα είναι τα βιβλιοπωλεία – να αφήνουν χώρο για τους μικρούς εκδότες, να έχουν χώρο για μεταφρασμένα βιβλία και να τα προωθούν. Αλλά και τα βιβλιοπωλεία έχουν τα προβλήματά τους!
Ποιες ιδιαιτερότητες, ενδεχομένως δυσκολίες, υπάρχουν όσον αφορά στη μετάφραση από τα ελληνικά στα αγγλικά;
|
Οι διάλεκτοι (όπως σε όλες τις γλώσσες φαντάζομαι) είναι δύσκολο να μεταφραστούν. Και η καθαρεύουσα, στα παλαιότερα βιβλία. Υπάρχει και άλλη μία δυσκολία, αν σκεφτεί κανείς ότι η σύγχρονη Ελληνική λογοτεχνία είναι πιο νέα από τη σύγχρονη Αγγλική λογοτεχνία – κάπως όπως ήταν και η Ρωσική στην εποχή του Τολστόι. Η γραμματεία της Ελλάδας και της Κύπρου παλεύει για να καθιερωθεί. Που είναι καλό βέβαια – η Ελληνική γραμματεία είναι ζωντανή και δυναμική. Δεν έχει φτάσει σε αυτήν την αποξένωση που έχουμε τώρα στην Αγγλία – βιβλία χωρίς πλαίσιο, χωρίς πλοκή και χαρακτήρες, χωρίς οικογένεια και κοινωνία, γεμάτα απόγνωση και μιζέρια. Αυτή είναι μία άποψη, βεβαίως. Σάς δίνω ένα παράδειγμα – εντελώς τυχαίο – από το μυθιστόρημα που διαβάζω τώρα.
I could see that these posters were a rite of initiation (into property, investments, debt) and that the corporate suits signalled a sacrifice of the complexity of gender distinctions. Another poster displayed a photograph of a neat semi-detached house with a front garden the size of a grave. There were no flowers in that garden, just newly laid grass. It looked desolate. The squares of turf had not yet grown into each other. Perhaps a paranoid personality was lurking to the left of the story they were building for us. He had cut down all the flowers and murdered the household pets.
Μου είπε πρόσφατα η φίλη μου η Πόππι –νέα Αγγλίδα φιλελληνίδα– ότι για να βρεις καλό τέλος σε Αγγλικό σύγχρονο μυθιστόρημα, πρέπει να διαβάσεις ρομάντζα – αυτό που λέγεται στην Αγγλία chick lit, ή a trashy novel. Τι μας λέει αυτό; Άλλη δυσκολία: Οι Άγγλοι χρησιμοποιούν, τώρα προπαντός, μικρές λέξεις, μικρές προτάσεις, λιγότερα λόγια…
Ο μεταφραστής είναι ο ίδιος δημιουργός κατά τη μετάφραση η διαμεσολαβητής ανάμεσα στον συγγραφέα και τον αναγνώστη;
Και τα δύο πιστεύω – δημιουργός στη δική του γλώσσα, διαμεσολαβητής της ξένης.
Είναι αλήθεια ότι ο μεταφραστής αισθάνεται λίγο πολύ όπως τον στιχουργό ενός τραγουδιού που παραμένει στην αφάνεια, αφού ο ερμηνευτής καρπώνεται σχεδόν όλη τη δόξα;
Ο καλός ερμηνευτής σκέφτεται τη μουσική, όχι τον εαυτό του. Έτσι και ο καλός συνθέτης, και ο καλός συγγραφέας – σκέφτεται αυτό που φτιάχνει. Από την άλλη πλευρά, βοηθάει να έχεις κάποια προσωπικότητα. Όσον αφορά στον μεταφραστή, είναι αλήθεια ότι προσφέρεις και ταυτόχρονα απουσιάζεις. Κάπως γυναικείο είναι αυτό.
Ποια θεωρείτε εσείς καλή μετάφραση και ποιο θα μπορούσε να είναι το εγχειρίδιο του καλού μεταφραστή;
Να αναπνέει – να είναι ζωντανή. Να ρέει και να έχει ρυθμό στην καινούργια γλώσσα. Εκεί χρειάζεται έμπνευση και δημιουργικότητα. Για να είσαι καλός μεταφραστής, πιστεύω ότι πρέπει να ξέρεις καλά τη δική σου γλώσσα, να θυμάσαι ότι γράφεις λογοτεχνία, να διαβάζεις λογοτεχνία από όλες τις εποχές, να ακούς πώς μιλάνε οι άνθρωποι γύρω σου, οι νέοι, οι γέροι, οι κάτοικοι στα χωριά, οι κάτοικοι των πόλεων, κ.λπ, κ.λπ.
Ποια σημαντική εμπειρία που ζήσατε όλα αυτά τα χρόνια, μεταφράζοντας ελληνική λογοτεχνία, θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μας;
Δεν ξέρω αν έχω κάποια συγκεκριμένη εμπειρία να σας πω, αλλά η σχέση με τον συγγραφέα είναι θέμα εκτίμησης, φιλίας, εμπιστοσύνης. Και αυτό ισχύει και όταν ο συγγραφέας δεν είναι πια ζωντανός! Όταν μετέφραζα Πλάτωνα, η κόρη μου, 7 χρονών τότε, κατάλαβε πόσο αγαπούσα τη δουλειά μου και μου ζωγράφισε τον Πλάτωνα με ένα μπαλόνι να λέει “I am Plato, the Great Plato, come back from the Dead.” Είχε κάτι σαν μπαστούνι ή μαγικό ραβδί στο χέρι του και περίμενε την καινούργια μετάφραση! Έτσι είναι η λογοτεχνία βέβαια –σαν να σου μιλάει κάποιος– και εσύ να ακούς προσεκτικά. Είναι θέμα αγάπης, πειθαρχίας και μαγείας. Το κατάλαβε η μικρή!
Η Irene Noel-Baker είναι ψυχολόγος, μεταφράστρια και ποιήτρια. Μεγάλωσε στην Ελλάδα και μιλάει ελληνικά. Η μητέρα της ήταν Σουηδή. Σπούδασε Αρχαία Ελληνική και Αγγλική Λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου. Πριν ασχοληθεί με τη μετάφραση, εργάστηκε στον τομέα των εκδόσεων και ως Κλινικός Ψυχολόγος στη Βρετανία. Οι μεταφράσεις της από τα ελληνικά περιλαμβάνουν ποικίλα θέματα: ψυχανάλυση, ιστορία, αρχιτεκτονική, διήγημα, μυθιστόρημα, αρχαία ελληνική γραμματεία-φιλοσοφία.
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
