Ο Μιχάλης Μακρόπουλος συνομίλησε με την Χριστίνα Λιναρδάκη με αφορμή τη βραβευσή του από το Literature.gr

22 December 2021

***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Ο Μιχάλης Μακρόπουλος γεννήθηκε το 1965 στην Αθήνα. Σπούδασε βιολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Εδώ και έντεκα χρόνια ζει με την οικογένειά του στη Λευκάδα και περνά μεγάλα διαστήματα στο Δελβινάκι Πωγωνίου στην Ήπειρο, όπου διαδραματίζονται και κάποιες από τις ιστορίες του. Έχει εκδώσει δώδεκα πεζογραφικά βιβλία για ενήλικες και έξι βιβλία για παιδιά. Διηγήματά του έχουν δημοσιευθεί σε διάφορα περιοδικά. Εργάζεται ως μεταφραστής λογοτεχνίας. Αφορμή για αυτή τη συνέντευξη στάθηκε η βραβευσή του από το Literature.gr.

Χριστίνα Λιναρδάκη

Το «Μαύρο νερό» συγκίνησε αναγνώστες και κριτική, αλλά κέρδισε και πολλά βραβεία. Σε τι οφείλεται αυτό κατά τη γνώμη σας;

Καταρχάς, ας μη λησμονούμε πως οι κριτικοί, πρωτίστως, είναι επίσης αναγνώστες. Υπάρχει στο Μαύρο νερό μια ελληνικότητα που πατά στο παρελθόν για να κάνει, κατά κάποιον τρόπο, ένα βήμα προς το μέλλον – μια αίσθηση κλασικού, ίσως, που δεν είναι εντούτοις δέσμιο του παρελθόντος κι ας είναι άρρηκτα δεμένο μ’ αυτό. Υπάρχει ο ελεγειακός τόνος για έναν τόπο, έναν τρόπο ζωής και μια κοινωνία, που χάνονται. Και σίγουρα η συγκίνηση στη σχέση του Πατέρα με τον ανάπηρο Χριστόφορο, τούτη η βαθιά και ανιδιοτελής αγάπη – και η προέκτασή της, η αγάπη και των δύο για την απούσα μητέρα, που ως φωτογραφία και παρουσία είναι, ωστόσο, πάντα εκεί. Μάλλον ήταν αναπάντεχη αυτή η συνύπαρξη στοιχείων που στην ελληνική πεζογραφική παράδοση είναι οικεία κι αγαπημένα, με στοιχεία υφολογικά και ειδολογικά που θα περίμενε κανείς να συναντήσει σ’ άλλες πεζογραφικές παραδόσεις, την αμερικανική ή τη λατινοαμερικανική, π.χ. Μα, όλα τούτα είναι εξηγήσεις εκ των υστέρων. Η αλήθεια είναι πως, και για τον συγγραφέα τον ίδιο, όσο κοντινή του ’ναι μια ιστορία ενόσω γράφεται, όσο είναι ένα δικό του κομμάτι, τόσο μακρινή γίνεται ύστερα μ’ έναν τρόπο, ιδωμένη μέσ’ από τα μάτια όσων τη διαβάζουν. Έτσι πρέπει. Όμως, γι’ αυτόν το λόγο οι εξηγήσεις του συγγραφέα είναι, μοιραία, μάλλον ανεπαρκείς.

Οι δύο πρωταγωνιστές του βιβλίου, ο πατέρας και ο ανάπηρος γιος, δίνουν την εντύπωση της αλληγορίας ενός και μοναδικού προσώπου που κουβαλά μια εσωτερική αναπηρία. Είχατε κάτι τέτοιο κατά νου όταν δημιουργούσατε αυτούς τους ήρωες; Γενικά οι ήρωες και άλλων βιβλίων σας μοιάζει να κουβαλούν κάποια εσωτερική αναπηρία ή ακρωτηριασμό.

Δε θα ’λεγα πως είναι τόσο εσωτερική αναπηρία ή ακρωτηριασμός, όσο μια μεταφορά, μια «σωματοποίηση» της «ξενότητας», της αποξένωσης που ’ναι στοιχείο όλων μου των χαρακτήρων: της κοπέλας με την κομμένη γλώσσα στη Σπουργίτω, του χωρισμένου Λιάκου που φέρει σαν ακρωτηριασμό την απώλεια της πρότερης ζωής του, της Κατερίνας στην Τσότσηγια, που τρόπον τινα προσωποποιεί το ψυχικό της τραύμα δίνοντάς του τη μορφή παραμυθένιου σπιθαμιαίου κοριτσιού· του χωλού προϊστορικού κυνηγού στον Ω’μ, και ούτω καθεξής. Το θέμα μου δεν είναι η αναπηρία ή ο ακρωτηριασμός, μα σίγουρα είναι τούτη η ξενότητα – η αίσθηση του ανθρώπου που ’ναι ξένος σε ξένο τόπο (με την αγάπη –για τη σύντροφο, για τον γιο, για τον πατέρα, για τη φανταστική κόρη στην Τσότσηγια, για το θετό παιδί στον Ω’μ, για την κόρη που με το διαζύγιο έμεινε πίσω στο Δέντρο του Ιούδα– να ’ναι για τον άνθρωπο ο μόνος του τόπος, η μοναδική του πατρίδα).

Το χωριό στο οποίο ζουν αυτοί οι δύο και οι υπόλοιποι του βιβλίου, μέσα στην επικινδυνότητα της φύσης και ενώ ακόμη κατοικείται, έχει ουσιαστικά μετατραπεί σε τάφο. Τάφο όχι μόνο των ανθρώπων που πεθαίνουν εκεί, αλλά και ενός ολόκληρου τρόπου ζωής. Το περιγράψατε αυτό σαν σύγχρονος άνθρωπος που παρατηρεί κάτι που ήδη συμβαίνει;

Θα σας απαντήσω έμμεσα, με μια σύντομη εμπειρία μου, ή μιαν αίσθηση τέλος πάντων που είχα. Στη γωνιά της Ηπείρου που πηγαίνουμε δυο μήνες κάθε καλοκαίρι και το Πάσχα, στο Πωγώνι, είναι πάνω ακριβώς στο σύνορο με την Αλβανία ένα χωριό το Ορεινό, που ’χει μία κάτοικο. Κι αν φύγει αυτή η γυναίκα, αναρωτιόμουν κάποια στιγμή που βρέθηκα εκεί, θα ’ναι χωριό έπειτα, με τα κλειστά σπίτια μονάχα, που μερικά τ’ ανοίγουν λίγες ημέρες όλες κι όλες γύρω στο Δεκαπενταύγουστο; Κι είναι ένα άλλο χωριό ο Πωγωνίσκος, που πλέον τώρα δεν έχει κανέναν κάτοικο (είχε τρεις μέχρι πρότινος), παρά μόνο κάτι σπίτια, μια εκκλησία κι ένα μικρό κοιμητήριο σ’ ένα οροπέδιο στ’ όρος Νεμέρτσικα. Είναι χωριό πια, ο έρημος Πωγωνίσκος; Είναι, νιώθω, και θα ’ναι, γιατί άνθρωποι είναι θαμμένοι εκεί – γιατί έζησαν εκεί και κηδεύτηκαν εκεί. Χωριό είναι ένας τόπος που ’χει μες στο χώμα του κόκαλα προγόνων – αυτό το ένιωσα πηγαίνοντας, ως αστός, στην επαρχία κι έπειτα μένοντας πλέον μόνιμα σ’ αυτήν. Σε τούτα τα μισοέρημα ή ολότελα έρημα χωριά, αισθάνθηκα τι ’ναι στ’ αλήθεια ένας τόπος ως παρελθόν – ειδάλλως, μάλλον, δε θα ’χε γραφτεί το Μαύρο νερό ως γράφτηκε.

Τελικά, τι στέκεται αφορμή για να γράψετε μια ιστορία;

Τα πάντα. Ένα πρωί η Αναστασία, η σύζυγός μου, μου διάβασε μια είδηση για κάποιο παλαιοανθρωπολογικό εύρημα, ούτε που θυμάμαι τώρα τι πράγμα, κι αίφνης επιθύμησα να γράψω γι’ αυτούς τους «παλαιούς ανθρώπους» κι έγραψα τον Ω’μ. Στα καλά καθούμενα πρόπερσι το καλοκαίρι με κυρίεψε η αίσθηση που δίνουν οι πολαρόιντ του Αντρέι Ταρκόφσκι και κάποιες σκηνές από ταινίες του, έγραψα την πρώτη παράγραφο της Θάλασσας έτσι, δίχως ιστορία, κι έπειτα γεννήθηκε η νουβέλα. Θα μπορούσα να συνεχίσω ν’ απαριθμώ αφορμές, μα δεν έχει νόημα. Κάτω από τις αφορμές, υπάρχουν αθέατες ζυμώσεις, αόρατα νήματα που πλέκονται εν αγνοία σου, ώσπου κάποια στιγμή κάτι τα φέρνει στην επιφάνεια, ένα μικρό ερέθισμα, μπορεί μια εικόνα, ένας ήχος, μια μυρωδιά, μια φράση, μια φευγαλέα σκέψη –οτιδήποτε– και γεννιέται η ιστορία.

Εκτός από το «Μαύρο νερό» και «Η θάλασσα» αλλά και ο «Άρης» περιγράφουν δυστοπίες. Σας βοηθά ένα τέτοιο σκηνικό στην εξέλιξη των ιστοριών;

Από τη μια είναι το περιβάλλον των δυστοπιών που ’ναι ιδανικό για να ξετυλίξω μυθοπλαστικά αυτήν την «ξενότητα» που σας είπα προηγουμένως, αυτό το θέμα μου (αν πούμε πως υπάρχει ένα θέμα που επανέρχεται στην καρδιά των ιστοριών μου), κι από την άλλη υπάρχει το περιβάλλον ολονών μας, το γήινο περιβάλλον, που η καταστροφή του είναι ραγδαία κι αδιανόητη.

Ποιο είναι το βασικό χαρακτηριστικό των ηρώων που κατοικούν σε τόπους όπως αυτοί των τριών τελευταίων βιβλίων σας;

Ο τόπος που διαλέγω να περιβάλει τους ήρωές μου ταιριάζει με την ιδιοσυστασία τους, που θα ’χετε καταλάβει, απ’ όσα έχω έως τώρα πει, ποια είναι. Μπορώ να καταλάβω τον άνθρωπο όταν είναι μοναχικός και μόνος του (οι αγαπημένοι του άνθρωποι χωρούν σε τούτη τη μοναξιά και τη νοηματοδοτούν με ζωή κι αγάπη δίχως απαραίτητα να την αναιρούν κιόλας). Τα πλήθη και οι «ομαδικότητες» με μπερδεύουν και μου ’ναι πράγματα ξένα.

Η μετάφραση είναι το βασικό μέσο βιοπορισμού σας, όμως πιστεύετε ότι έχει επηρεάσει τον τρόπο που γράφετε; Έχετε μεταφράσει πολλούς κλασικούς συγγραφείς, π.χ. Χέμινγουεϊ, Φιτζέραλντ, Στάινμπεκ, Ντίκενς, ακόμη και ένα ποιητικό πεζό του Πόε. Πόσες αντηχήσεις αυτών των συγγραφέων ή ακόμη και πιο σύγχρονων που έχετε μεταφράσει περνούν σε δικά σας βιβλία;

Ειλικρινώς, καμία. Μετάφραση και συγγραφή, είναι δυο δοχεία που μόνο συγκοινωνούντα δε θα τα ’λεγα. Ανάγνωση και συγγραφή, όμως, αυτές είναι άλλη υπόθεση…

Μιλήστε μας λίγο και για τα παιδικά βιβλία σας. Τι σας ώθησε σε αυτά; Αν είχατε να διαλέξετε μεταξύ λογοτεχνίας για ενήλικες και λογοτεχνίας για παιδιά, τι από τα δύο θα προτιμούσατε;

Μα, μ’ αρέσει να λέω ιστορίες! – κι ένα παιδικό βιβλίο είναι μια ιστορία ατόφια. Δε μ’ ώθησε τίποτε σ’ αυτά, μου ’ρχεται στο μυαλό μια ιστορία, κάθομαι και τη γράφω, άμα έχω τη διάθεση κι άμα προφταίνω (ο χρόνος μου είναι πάντα λιγοστός, μετρημένος). Δυο-τρία μου τα ’χουν παραγγείλει – μ’ αρέσουν οι παραγγελίες, να κάνω κάτι που κάποιος άλλος μου το ζητά. Και, στ’ αλήθεια, δε βλέπω για ποιο λόγο να διαλέξω – ας πούμε πως είναι δυο διαφορετικά κομμάτια του εαυτού μου, που ίσως κάπου εφάπτονται αλλά δε θα μπορούσε ποτέ να αναπληρώσει το ένα τ’ άλλο.