Κριτική: Ο Τουρίστας, Όλεν Στάινχαουερ, Eκδόσεις Πόλις

Είναι ο Μάιλο Γουίβερ, ένας αληθινά ελεύθερος άνθρωπος;

6 September 2021

***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

***Ο Τουρίστας, Όλεν Στάινχαουερ,* Eκδόσεις *Πόλις***

Ο Όλεν Στάινχαουερ παρέχει στον αναγνώστη του όσες πληροφορίες χρειάζεται στην εισαγωγή του Τουρίστα του. Το μυθιστόρημα που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις ήρθε να προσθέσει μεγαλύτερη αξία στο αστυνομικό είδος και να συστήσει στο εγχώριο κοινό έναν επιδέξιο εκφραστή του. Ένα μείγμα φαντασίωσης και φίλτρου πλάθει τον κεντρικό ήρωα του βιβλίου του γεννημένου στην Βαλτιμόρη, Αμερικάνου συγγραφέα. Στο κείμενο που προηγείται της ιστορίας ο Στάινχαουερ γράφει: «Η ιδέα του τουρίστα ως ένα είδος μυστικού πράκτορα ξεπήδησε μέσα από τον ίδιο τον τρόπο ζωής μου το 2007. Δεν υπήρξα ποτέ κατάσκοπος, δεν διέπραξα φόνο ούτε αποκάλυψα κρατικά μυστικά εκτός συνόρων, όμως, τα περασμένα έξι χρόνια, έζησα στην Βουδαπέστη ως συγγραφέας επιβιώνοντας σε αυτό τον σαθρό τόπο ανυπαρξίας που ζουν πολλοί εκπατρισμένοι.» Λίγο αργότερα αναφέρει: «Ήταν ένας κόσμος δίχως ρίζες, ο οποίος εμπεριείχε όλα τα υπέρ και τα κατά που συνεπάγεται κάτι τέτοιο και ως την γέννηση της κόρης μου ο ξεριζωμός του εκπατρισμένου μου έδινε την αίσθηση μιας πανίσχυρης κατάκτησης. Ήξερα ότι οποιαδήποτε στιγμή, αν ήταν αναγκαίο, μπορούσα να εξαφανιστώ. Εκεί βρίσκεται ο πυρήνας της ελευθερίας.»

Είναι ο Μάιλο Γουίβερ, η περσόνα του καινούριου μυθιστορήματος που σε μετάφραση Άλκηστις Τριμπέρη συναντά το ελληνικό κοινό, ένας αληθινά ελεύθερος άνθρωπος; Ο Στάινχαουερ αποδίδει στον χαρακτήρα του μυθιστορήματός του στοιχεία μιας βασανισμένης ψυχής. Με μια λεπτή παρατήρηση μπορεί κανείς να διαπιστώσει πως ο καθ΄ όλα χαρισματικός πράκτορας του Αμερικάνου συγγραφέα δεν ζει καθόλου μια ζωή σαν εκείνη των αριστοκρατικών προσωπικοτήτων του Λε Καρέ. Γύρω του, πλανάται μια Ευρώπη που κυμαίνεται ανάμεσα στο όραμα της ολοκλήρωσης, στους κόλπους της διαθέτει ένα σωρό ταυτότητες. Ο ήρωας του Στάινχαουερ μπορεί να διαλέξει όποιες επιθυμεί από τις ιδιότητες εκεί έξω, μα δεν τον περιβάλλουν σε καμιά περίπτωση όμορφα κορίτσια και ειδυλλιακά θέρετρα σε φημισμένες τοπογραφίες. Ο Μάιλο Γουίβερ διαθέτει μια ακέραια ρωγμή που τον καθιστά περισσότερο ανθρώπινο, προσθέτοντας στην λογοτεχνική του ύπαρξη μια εκδοχή που ως σήμερα δεν αναδείχτηκε στην αντίστοιχη μυθιστοριογραφία των μαιτρ του είδους. Ο συγγραφέας επισημαίνει στην εισαγωγή του. «Αυτός είναι στ΄αλήθεια ο λόγος που γράφω κατασκοπική λογοτεχνία. Για να εξετάσω τις επιπτώσεις που έχει μια ζωή εξαπάτησης και υποκρισίας πάνω σε ουσιαστικά ηθικούς ανθρώπους.» δίνοντας μια εξήγηση της έκτασης που καταλαμβάνουν οι προσωπικές επιλογές των χαρακτήρων του στην εξέλιξη του μυθιστορήματος.

Άραγε μπορεί αυτός ο Μάιλο Γουίβερ να αποτελέσει έναν ακέραιο, έναν ηθικό χαρακτήρα; Και όμως ο ήρωας του Τουρίστα είναι πρωτίστως ανθρώπινος, ο κόσμος μικραίνει μες στα χέρια του, οι φίλοι του και αυτοί σκιές πάνω από τα σύνορα, ανύπαρκτοι ταξιδιώτες με ανύπαρκτα ονόματα, επιχειρηματίες, δημοσιογράφοι, μέλη οργανώσεων για τα δικαιώματα του ανθρώπου που δεν διαφέρουν πολύ από την πραγματικότητα. Οι βιογραφίες τους διαθέτουν το σπάνιο χάρισμα μιας απαράμιλλης γοητείας, ωστόσο όταν μιλούν μεταξύ τους είναι ολοφάνερα τα διαλυμένα θεμέλια. Στο πλάι τους δεν θα δεις όμορφα κορίτσια και τα αυτοκίνητά τους δεν είναι γρήγορα, με άλλα λόγια ο Μάιλο Γουίβερ που έζησε ακόμη για δύο μυθιστορήματα, διατήρησε ως έναν βαθμό την γοητεία του και ωστόσο προσέθεσε στην συναρπαστική καθημερινότητά του μια διάσταση ανθρώπινη. Μισός στο φως, μισός στο σκοτάδι κάθε πράξη και κάθε κουβέντα του Γούιβερ αποτελεί στοιχείο του ψυχογραφήματος που συνθέτει ο Στάινχαουερ και προσθέτει μια ολοκαίνουρια πτυχή στην μανιέρα της αστυνομικής λογοτεχνίας. Σεβόμενος τις ατμόσφαιρες που έπλασαν οι προγενέστεροι αφήνει την φαντασίωση να πει την ιστορία της, προβαίνει σε όσες αφαιρέσεις μπορούν να καταστήσουν το σύμπαν του βιβλίου αναπαραγωγή ενός ευρωπαϊκού, noir κόσμου, προικισμένου με το συγκλονιστικό ταλέντο του Αμερικάνου λογοτέχνη να αντιλαμβάνεται τις διαστάσεις του αληθινού και να τις αποδίδει.

Στο εξώφυλλο του βιβλίου των εκδόσεων Πόλις θα συναντήσεις την απόκοσμη, ομιχλώδη σκηνογραφία ενός ανθρώπου δίχως πρόσωπο. Κάτι σαν την περσόνα του Μάιλο Γουίβερ που πληρώνει το τίμημα να χάσει τον εαυτό του μες στην αλλόκοτη σειρά των ταυτοτήτων και των ικανοτήτων, ανάμεσα σε σταθμούς και αφετηρίες και εξόδους σιδηροδρομικών σταθμών, μες στην καρδιά μιας Ευρώπης κυριευμένης σαν άλλοτε από συσχετισμούς και αγωνιώδεις προσπάθειες. Η φωτογραφία του Maciej Toporowicz ταιριάζει γάντι στον ήρωα του συγγραφέα που χάνει και κερδίζει τον εαυτό του, που καθρεφτίζεται στις μορφές των συνεργατών του, διαλυμένες από μια ολόκληρη βιογραφία γραμμένη στο περιθώριο της ζωής. Αφορά τις ικανότητες του ίδιου του Στάινχαουερ αυτή η διακριτική επιβλητικότητα με την οποία η ζωή του Μάιλο Γουίβερ, κατορθώνει δίχως γοητεία να εξαπλωθεί στις σελίδες του Τουρίστα.

Ο συγγραφέας του Τουρίστα γεννήθηκε το 1970. Κερδίζοντας την υποτροφία Φουλμπράιτ κατόρθωσε να ταξιδέψει στην Ευρώπη. Περιηγήθηκε με έδρα την Ρουμανία σε πολλές βαλκανικές χώρες, διαμορφώνοντας μια ειδική σχέση με την περιοχή. Ο Όλεν Στάινχαουερ έχει λάβει σημαντικές διακρίσεις και υποψηφιότητες, με κορυφαία την ένταξή του δύο φορές, στις λίστες για τα βραβεία Edgar. Η κριτική θέλει το έργο του να στέκει κοντά στα κατασκοπικά έργα του Ψυχρού Πολέμου αλλά και στις άκρως ενδιαφέρουσες προσωπικότητες που παρέλασαν από τις σελίδες των σπουδαιότερων βιβλίων του είδους. Ωστόσο ο Μάιλο Γουίβερ προχωρεί ένα βήμα πιο πέρα προσθέτοντας στην περίπτωση του κεντρικού του χαρακτήρα ολότελα ετοιμόρροπες διαστάσεις, σαν εκείνες ενός ιδανικού αυτόχειρα, μιας σπασμένης ζωής που γυρεύει τον τρόπο για να σταθεί στα πόδια της ή για να κλείσει τον σκοτεινό της κύκλο. Ο Μάιλο Γούιβερ, εύθραυστος ακολουθεί τα κυκλώματα της εξουσίας, γίνεται πιόνι στην σκακιέρα ενός άλλου, παράλληλου κόσμου που κατευθύνει τις ζωές μας, μοιράζεται νύχτες ολόκληρες με ερωμένες, αφοπλίζοντας κάθε πιθανό έρωτα με αυτό το ακαθόριστο πλαίσιο της καθημερινότητάς του. Βρίσκεται πάντα στα πρόθυρα, γνωρίζει μυστικά που μπορεί να τον σκοτώσουν, όλη του η ζωή ένας παράδρομος με προορισμό το κέντρο της πόλης, τα τσιμεντένια σκαλιά του υπογείου, μεταχειρισμένα αυτοκίνητα, ό,τι μπορεί να τον κρύψει από την ζωή, ό,τι μπορεί να τον αφαιρέσει από την γενική σκηνογραφία βρίσκεται εκεί, στις σελίδες του Τουρίστα που έρχεται από τις εκδόσεις Πόλις και τον Όλεν Στάινχαουερ, σε μετάφραση Άλκηστις Τριμπέρη.

Η λογοτεχνία που υπηρετεί ο Αμερικάνος συγγραφέας, αυτός ο καλά κρυμμένος Μάιλο Γουίβερ που τόσο πολύ τάραξε τα νερά του είδους, ολότελα εξοικειωμένου πια με το συνηθισμένο και την μανιέρα, προσελκύει με έναν εντυπωσιακό τρόπο το καινούριο, αναγνωστικό κοινό. Στην περίπτωση Στάινχαουερ δεν προκύπτει καμιά άνεση, καμιά φτηνή κομψότητα, οι φύσεις φαντάζουν αυστηρά ανθρώπινες, διανθισμένες με στεναγμούς, συμπεράσματα και καμιά γενναιότητα. Υπάρχουν φορές που καμιά λύση δεν αποδίδει, η ζωή εκεί έξω κυλάει από τα χέρια τους, όγκος ακαταμάχητος που χάθηκε μες στα βρώμικα κυκλώματα. Στο φόντο πάντα μια αίσθηση κόπωσης και απελπισίας, τα γεγονότα μιας αναπόφευκτης τραγωδίας που παραθέτει τόσο αφαιρετικά, τόσο παραστατικά ο Όλεν Στάινχαουερ. Ο Μάιλο Γουίβερ συνιστά έναν Αργοναύτη μες σε ένα βρώμικο κόσμο. Έχει χάσει πια τον προορισμό του, η πικρή του αντοχή σκιαγραφείται ιδανικά από μια ταλαντούχα φωνή, η λάμψη των ματιών του και η ευφράδεια της ζωής του έχουν παλιώσει επικίνδυνα. Και είναι αλήθεια πως χρειάζεται το σπάνιο ταλέντο ενός αληθινού συγγραφέα που υπηρετεί ένα απαιτητικό είδος για να εκπληρωθεί η πιστή μεταφορά αυτού εδώ του ρεαλισμού στις σελίδες ενός υπέροχου φιλμ. Μυθολογίες και σύμβολα κρίνονται περιττά και πετιούνται, την συγγραφική αμηχανία κερδίζει στα σημεία αυτή η βίαιη, απαρατήρητη, παγωμένη ζωή εκεί έξω που αν και κάλπικη παραμένει δύσκολο αν όχι ακατόρθωτο να μεταφερθεί στο χαρτί. Το ψέμα ανοίγει έναν δρόμο για την αλήθεια που αναζητά ο Μάιλο και δεν θα μπορούσε φαντάζομαι η μορφή του Παπαγιώργη να περισσεύει σε αυτήν την λαμπρή συνέχεια της noir λογοτεχνίας που φέρνουν οι εκδόσεις Πόλις. Χάρη στην μεταφράστρια Άλκηστις Τριμπέρη τίποτε δεν χάνεται από την φυσικότητα της γλώσσας του Στάινχαουερ, μιας γλώσσας φυσικής. Η προσωδία του Μάιλο Γουίβερ, αν και παράδοξη, απέριττη, ελάχιστα διακοσμημένη από όσα χαρίζει η ίδια η τέχνη, παραμένει στο προσκήνιο βρώμικων πόλεων που αποσυντίθενται όπως οι ήρωες, μαζί με τα χνάρια και τα απαίσια μυστικά τους και τα ακατόρθωτα πονταρίσματα, την λεπτή αβεβαιότητα που χρωματίζει την ζωή τους.

Αυτές τις αποχρώσεις εκπληρώνει ο Μάιλο Γουίβερ, με συγχωρείτε, ο Όλεν Σταίνχαουερ όταν γυρεύει ένα αυθαίρετο raison d’etre για να κρατηθεί εμπρός στην έξαψη της ελευθερίας. Αυτή η αλήθεια της ενστικτώδους ζωής, μιας κρυμμένης τρυφερότητας ολότελα ασύμβατης με την σκληρή πραγματικότητα, αυτή η δίχως αθωότητα ζωή, χρειάζεται όλο το ταλέντο που διαθέτει ο Στάινχαουερ πλάθοντας μια αστυνομική μυθιστορία με τα εφόδια της εποχής μας και μια γενναία ιδέα από την ειδική της ατμόσφαιρα.

Την ίδια στιγμή τέσσερεις ώρες μετά την αποτυχημένη απόπειρα αυτοκτονίας του κατηφόρισε προς το αεροδρόμιο της Λιουμπλιάναι ο Μάιλο Γουίβερ, πρωταγωνιστεί σε παιχνίδια μυστικών, αυτός που δεν έζησε ποτέ έξω από τον αριστοτεχνικά πλασμένο κόσμο του Όλεν Στάινχαουερ και όμως φαντάζει πιθανό να βρίσκεται εκεί έξω, απαράλλαχτος, αυθεντικός όσο στην σύγχρονη, αστυνομική λογοτεχνία που ανανεώνει ο Αμερικάνος συγγραφέας.