***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***
Οι τρεις κόρες της Εύας, Ελίφ Σαφάκ, Εκδόσεις Ψυχογιός
Το μυθιστόρημα της Ελίφ Σαφάκ «Οι τρεις κόρες της Εύας» (2023), σε μετάφραση της Άννας Παπασταύρου, είναι το τέταρτο βιβλίο που ανέλαβαν οι εκδόσεις Ψυχογιός να κυκλοφορήσουν στην ελληνική γλώσσα. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που συνδυάζει όλα τα χαρακτηριστικά ενός καλοδουλεμένου best seller· καλά τεκμηριωμένα πραγματολογικά στοιχεία, σασπένς, υπαρξιακές αναζητήσεις και ανεκπλήρωτοι έρωτες. Η Ελίφ Σαφάκ πράγματι κατορθώνει, με έναν έξυπνα συγγραφικό τρόπο, σε αυτό το πολυσέλιδο βιβλίο, να κρατά τον αναγνώστη | την αναγνώστρια σε εγρήγορση, αφενός με τον χειμαρρώδη πεζογραφικό της λόγο και αφετέρου με την εναλλαγή του χρόνου και του τόπου της εξιστόρησης της, που δίνει στο μυθιστόρημα μια αίσθηση μυστηρίου και διαχρονικότητας.
Ο πολλά υποσχόμενος και μυστηριακός τίτλος που παραπέμπει στην πρωτόπλαστη Εύα και τις/ τους απογόνους της, παρέχει εκείνο το αρχικό έρεισμα, να αναρωτηθεί κανείς για το περιεχόμενο του βιβλίου. Και πράγματι ο αναγνώστης | η αναγνώστρια δεν αργεί να ανακαλύψει ότι πρόκειται για έναν νοητό παραλληλισμό με τα τρία πάθη, όπως τα εκφράζει ο Μπέρτραντ Ράσελ: “την λαχτάρα γι’ αγάπη, την αναζήτηση της γνώσης και την αβάσταχτη συμπόνια για τα βάσανα της ανθρωπότητας”, πάθη που χαρακτηρίζουν και την πρωταγωνίστρια του μυθιστορήματος, όπως η ίδια εκμυστηρεύεται (σελ. 487).
Το θέμα του μυθιστορήματος της Ελίφ Σαφάκ, επικεντρώνεται στην εξιστόρηση κάποιων επεισοδιακών βιωμάτων μιας νεαρής γυναίκας από την Τουρκία, που δίνουν το έναυσμα να κάνει μια ενδελεχή ανασκόπηση στην παιδική της ηλικία, αλλά και στην ζωή της ως φοιτήτρια και ως μητέρα και σύζυγος πια. Η πρωταγωνίστρια του μυθιστορήματος, η Ναζπέρι Ναλμπάντογλου ή χαϊδευτικά Πέρι, ζει στην Ιστανμπούλ και μεγαλώνει και ενηλικιώνεται σε ένα δύσκολο οικογενειακό περιβάλλον, όπου η θρησκεία αποτελεί μόνιμη διαμάχη και λόγο διένεξης μεταξύ των γονιών της. Η ίδια αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στην άδολη και παιδική αγάπη που νιώθει για τον καθέναν από τους γεννήτορες της και τις αμφιβολίες που έχει για την κοσμοθεωρία που τρέφει ο καθένας τους. Έτσι, από την μία συζητά ατελείωτες ώρες με τον άθεο και ορθολογιστή πατέρα που βυθίζεται ωστόσο όλο και περισσότερο στον αλκοολισμό, και από την άλλη θαυμάζει -κρυφά και ανομολόγητα- την αφοσίωση και την προσήλωση της μητέρας της στην μουσουλμανική θρησκεία, που είναι γεμάτη από προσταγές, προκαταλήψεις και δεισιδαιμονίες. Τόσο η μάνα όσο και ο πατέρας της νεαρής κοπέλας, προσπαθούν με τον τρόπο τους να την αναθρέψουν με τις αξίες που ο καθένας τους πρεσβεύει και υποστηρίζει. Ο πατέρας με την ελευθερία της βούλησης και της αμφισβήτησης και απόρριψη των θρησκευτικών και πολιτικών κατεστημένων και η μητέρα με την τυφλή πίστη στο Κοράνι και τον προσηλυτισμό. Η αμφιταλάντευση ανάμεσα στην αποδοχή και την απόρριψη των γονέων της, διαρκεί έως ότου ενηλικιωθεί και φύγει η κοπέλα για σπουδές σε Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Εκεί γνωρίζει δυο ακόμη φοιτήτριες μουσουλμανικής καταγωγής, που όμως η κάθε μια παρουσιάζει μια διαφορετική εκδοχή της πίστης στα θεία. Η Σιρίν, Βρετανοϊρανή, με πνεύμα ατίθασο και απελευθερωμένο, παρουσιάζεται ως η αμαρτωλή, η Μόνα, Αμερικανοαιγύπτια, υπέρμαχος της μουσουλμανικής θρησκείας και φανατική υποστηρίκτρια του δικαιώματος της μαντίλας, ως η πιστή, και τέλος η Πέρι, στο μεταίχμιο των προηγούμενων απόψεων, ως η μπερδεμένη. Μήλο της έριδος ένας εκκεντρικός καθηγητής Φιλοσοφίας, που διδάσκει με κάπως ανορθόδοξους τρόπους την διερεύνηση της διαδρομής προς την πίστη και τον θεό, σε ένα σεμινάριο μου ονομάζει “Περί Θεού”. Και οι τρεις φοιτήτριες συνδέονται συναισθηματικά με τον καθηγητή, ελπίζοντας να βρουν απαντήσεις στα υπαρξιακά ερωτήματα που αναζητούσαν τόσα χρόνια. Το αδιέξοδο όμως στο μυαλό της Πέρι που γιγαντώνεται, και ο φανταστικός της και ανεκπλήρωτος έρωτας για στον καθηγητή, την οδηγούν σε μια απόπειρα αυτοκτονίας, πράξη που είχε ως συνέπεια να τερματιστεί και η ακαδημαϊκή καριέρα του καθηγητή, καθώς προκλήθηκε τεράστιο σκάνδαλο στο συντηρητικό περιβάλλον της Οξφόρδης, σκάνδαλο που η κοπέλα όμως δεν έσπευσε να διαλευκάνει, υπερασπιζόμενη την αθωότητα, την υπόληψη και την ηθική του καθηγητή της, πράγμα που την έκανε να ζει πολλά χρόνια με ενοχές και τύψεις για την ατολμία, αλλά και την απερισκεψία της.
Παράλληλα με την εξιστόρηση της υπαρξιακής αναζήτησης της φοιτήτριας Πέρι και του έρωτα της για τον καθηγητή της, που αντικατοπτρίζει ενδεχομένως την αγωνία κάθε σύγχρονης νέας γυναίκας, η Ελίφ Σαφάκ ενορχηστρώνει και όλον εκείνον τον προβληματισμό που απασχολεί έναν σύγχρονο Τούρκο πολίτη, που βλέπει με νηφάλιο βλέμμα τα παράδοξα του τουρκικού λαού. Παραθέτει την εικόνα μιας Τουρκίας που τρικλίζει ανάμεσα στην θρησκευτική παράδοση και την ανάπτυξη. Μια ανάπτυξη που επέφερε ο οικονομικός φιλελευθερισμός, η παγκοσμιοποίηση και η ραγδαία πρόοδος της τεχνολογίας των τελευταίων δεκαετιών. Όπως η Ιστανμπούλ ενώνει την ευρωπαϊκή με την ασιατική Τουρκία, έτσι και η σύγχρονη κοινωνία της Τουρκίας προσπαθεί, σύμφωνα με την συγγραφέα, να ισορροπήσει ανάμεσα στην Ανατολή και την Δύση. Έτσι δεν λείπουν οι ακραίες εικόνες μιας πόλης όπου η φτώχεια συγκρούεται με την χλιδή και η εργασιακή εκμετάλλευση και η σεξιστική υποβάθμιση των μουσουλμάνων γυναικών με τον εξορθολογισμό των παράλογων προσταγμάτων μιας βαθιάς ριζωμένης κουλτούρας υποταγής που διαρκεί αιώνες. Χαρακτηριστική για παράδειγμα η εικόνα των ζητιάνων που εκλιπαρούν για βοήθεια σε λεωφόρους μποτιλιαρισμένες από σύγχρονα και πολυτελή αμάξια, άνθρωποι του περιθωρίου, στα όρια της ζωής, που κλέβουν για να επιβιώσουν και επιτίθενται βίαια, σε αντιδιαστολή με τους νεόπλουτους Τούρκους, την λεγόμενης “μπουρζουαζία” της Τουρκίας, με τις πολυτελείς νεόκτιστες βίλες τους στις όχθες του Βόσπορου, βίλες όπου παρατίθενται δείπνα με απίθανες σειρές εκλεκτών εδεσμάτων, και όπου παρέχονται τροφές και ποτά σε υπερβολικές ποσότητες, δείπνα όπου η ετερόκλητη ανθρωπογεωγραφία των προσκεκλημένων αποτελείται από αυτοδημιούργητους επιχειρηματίες, από αμφιβόλου ηθικής δημοσιογράφους, πλαστικούς χειρούργους και φιλόδοξους πολιτικούς, αλλά και από νοικοκυρές και συζύγους και ερωμένες “πετυχημένων” αντρών κτλ.
Η Ελίφ Σαφάκ στο μυθιστόρημα της «Οι τρεις κόρες της Εύας», δεν δίνει απαντήσεις σε απορίες και ερωτήματα, που πιθανόν να απασχολούν τον σύγχρονο και σκεπτόμενο άνθρωπο. Θέτει μόνο τα ερωτήματα. Αφήνει τον αναγνώστη | την αναγνώστρια να ακολουθήσει τις δικές του | της προσωπικές διαδρομές του νου. Η Ελίφ Σαφάκ γράφει για την θρησκεία, την ελευθερία της βούλησης, την γυναικεία χειραφέτηση και την ισότητα των φύλων, την ταξική κοινωνία της Τουρκίας, την κοινωνική αδικία, τον φονταμενταλισμό, τον θρησκευτικό φανατισμό και τον εξτρεμισμό, την πολιτική, οικονομική και θρησκευτική τρομοκρατία, την έλλειψη ίσων ευκαιριών. Η Ελίφ Σαφάκ γράφει για την Τουρκία που αγαπά, αλλά που δεν καταλαβαίνει. Και στην προσπάθεια της να καταλάβει την πολυχρωμία και την πολυπλοκότητα της πολυδιάστατης πατρίδας της, επιστρατεύει πλήθος συγγραμμάτων και βιβλίων Φιλοσόφων και Ποιητών και φωτισμένων στοχαστών, όπως με επιμέλεια σημειώνει η εξαιρετική μεταφράστρια Άννα Παπασταύρου στις κατατοπιστικές της παραπομπές, δίνοντας μας έτσι την ευκαιρία να αναζητήσουμε τις αναφορές ώστε να εμβαθύνομε την σκέψη μας, αν θέλουμε.
Κλείνοντας την παρουσίαση μου παραθέτω ένα αντιπροσωπευτικό -κατά την άποψη μου- απόσπασμα δια στόματος του καθηγητή Αζούρ, που ενισχύει την παραπάνω άποψη μου.
[…] «Κάθε είδους απόλυτη θεωρία είναι αδυναμία», απάντησε ο Αζούρ. «Απόλυτος αθεϊσμός ή απόλυτος θεϊσμός. Στο μυαλό μου, Πέρι, είναι εξίσου προβληματικοί. Αποστολή μου είναι εμφυσήσω στους άπιστους μια δόση πίστης και στους πιστεύοντες μια δόση σκεπτικισμού».
«Γιατί όμως;»
Τα μάτια του Αζούρ τη διαπέρασαν. «Γιατί δεν είμαι καθαρολόγος. Αυτό αναχαιτίζει την πνευματική πρόοδο. Βλέπεις, κάποιοι ακαδημαϊκοί τείνουν να διαιρούν και να κατηγοριοποιούν· άλλοι, να αναμειγνύουν και να ενώνουν. Άλλοι υποστηρίζουν την διαίρεση, άλλοι τη συνοχή. Ενώ εγώ θέλω όλες μου τις αισθήσεις σε εγρήγορση. Ας μην εξαρτιόμαστε από έναν συγκεντρωτικό εγκέφαλο. Ας φέρουμε την ποίηση στη φιλοσοφία και τη φιλοσοφία στην καθημερινή ζωή μας. Το πρόβλημα σήμερα είναι ότι ο κόσμος εκτιμά τις απαντήσεις πιο πολύ από τις ερωτήσεις. Κι όμως, θα έπρεπε οι ερωτήσεις να έχουν πολύ περισσότερη αξία! Υποθέτω πως θέλω να βάλω τον διάβολο μέσα στον Θεό και τον Θεό μέσα στον διάβολο.»
«Και πως το κάνουμε αυτό;»
«Όπου βλέπουμε μια δυαδικότητα, τη διασπάμε σε μικροσκοπικά κομματάκια. Θα φτιάξουμε την πολλαπλότητα από την ατομικότητα και την πολυπλοκότητα από την απλότητα.» […] (σελ. 363).
Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.
