Πόσο καλός λογοτεχνικός ήρωας θα ήσουν; της Σωτηρίας Γεωργαντή

27 January 2014

***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Κάποιοι λογοτεχνικοί ήρωες κερδίζουν με το σπαθί τους τον πρωταγωνιστικό ρόλο στο έργο του δημιουργού τους.

Κάποιοι άλλοι, οι περισσότεροι, μοιάζουν περισσότερο με μέρος του σκηνικού, κάτι σαν έμψυχο ντεκόρ. Ακόμα κι αν η δράση τους παίζει καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της πλοκής, οι ίδιοι ως χαρακτήρες είναι μάλλον αδιάφοροι και βαρετοί, αν όχι ενοχλητικοί. Τι διαφοροποιεί τους μεν από τους δε; Τι κάνει έναν λογοτεχνικό ήρωα πραγματικά αξιομνημόνευτο;

Μπορεί να ξεκινήσει κανείς με ένα αξίωμα: ο καλύτερος τρόπος για να διασφαλίσεις ότι θα γεννήσεις συναίσθημα σε κάποιον άλλον είναι να μπορείς να το βιώνεις πρώτα ο ίδιος. «Αν δεν μαγευτούμε πρώτα, σύγκορμα και σώψυχα, δεν πρόκειται να μαγέψουμε», λέει η Ζυράννα Ζατέλη* και πράγματι, οι ελκυστικότεροι ήρωες φαίνεται να είναι αυτοί που δοκιμάζουν τα αγριότερα συναισθήματα. Οι εσωτερικές συγκρούσεις και ο διχασμός ανάμεσα σε επιθυμίες και κοινωνικές επιταγές είναι, βέβαια, το συνηθέστερο επακόλουθο και ένα θέμα που συναρπάζει τον αναγνώστη, ο οποίος με αγωνία παρακολουθεί την πολυδαίδαλη συναισθηματική διαδρομή του λογοτεχνικού ήρωα. Ό,τι κι αν νικήσει στο τέλος, η προκλητικότητα της ελευθερίας ή η συμμόρφωση με τη συμβατική κανονικότητα, ο ήρωας έχει κερδίσει ως προς τούτο: έχει δαγκώσει το μήλο από το δέντρο της γνώσης και ξέρει πολύ καλά τι κερδίζει και τι χάνει, το έπαθλο αλλά και το τίμημα.

Η εσωτερική αμφιταλάντευση του πετυχημένου λογοτεχνικού ήρωα συνδέεται και με ένα άλλο, βασικό χαρακτηριστικό του: όταν αρχίζει ένα βιβλίο, ο καλός λογοτεχνικός ήρωας ξεκινάει ένα ταξίδι, κι αυτό το ταξίδι δεν γνωρίζει κανείς πού θα τον οδηγήσει. Όσο διανύει αυτή την πορεία, ο ήρωας δεν μένει ίδιος κι απαράλλακτος. Αντιθέτως, κάθε στροφή, κάθε γνωριμία, κάθε καινούρια εμπειρία εγγράφονται μέσα του και πυροδοτούν μια διαδικασία αναθεώρησης και προσωπικής εξέλιξης. Ένας καλός λογοτεχνικός ήρωας αναστοχάζεται, προβληματίζεται, προσαρμόζεται, απορρίπτει παλιές του θέσεις και απόψεις και ενστερνίζεται νέες, συνεχώς ξαφνιάζει τον αναγνώστη και τον εαυτό του. Οι δευτερεύοντες χαρακτήρες, από την άλλη, μένουν αμετάβλητοι από την αρχή μέχρι το τέλος, καρικατούρες που με την αντίστασή τους στην αλλαγή καταλήγουν τύποι και όχι πλάσματα που αναπνέουν, πάλλονται, ζουν.

Αν η ζωή σου ήταν ένα λογοτεχνικό έργο, θα ήταν ένα που θα διάλεγες από τα ράφια ενός βιβλιοπωλείου; Θα σε κρατούσε η πλοκή; Θα σε γοήτευε ο πρωταγωνιστής – εσύ;

* Διαβάστε την συνέντευξη της Ζυράννας Ζατέλη εδώ.