The Fabelmans: Μια συγκινητική επιστολή στο σινεμά και στην ίδια τη ζωή από τον αειθαλή Steven Spielberg

22 July 2023

***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Ο πιο επικερδής, δημοφιλής και λαοφιλής παραμυθάς του Χόλυγουντ από καταβολής κινηματογράφου, μοιράζεται μαζί μας στην κυριολεξία την πιο αυτοβιογραφική του ταινία, μια κατάθεση ψυχής αληθινά σημαίνουσας για τη ζωή του, καθώς απλώς αλλάζοντας το όνομα από Steven σε Sammy και το επίθετο από Spielberg σε Fabelmans αντίστοιχα -ξεκάθαρα για λόγους ετυμολογίας και ανάμειξης με κάποια μυθοπλαστικά στοιχεία-, θα την επισκεφτεί ξανά όπως θα έκανε ένας αληθινός σκηνοθέτης, δηλαδή με εικόνες και εμπιστοσύνη στο μνημονικό του, παραδίδοντας την στο κοινό με -μυθοπλαστική- ακρίβεια.

Από την εφηβεία του, την οικογένειά του και τη μεγάλη του αγάπη για το σινεμά, σταχυολογεί τις πιο κρίσιμες στιγμές που ήταν και οι επιδρώντες παράγοντες αυτού που είναι σήμερα, όταν τη δεύτερη φορά της «γέννησής» του κάπου στα 7 του χρόνια κοιτούσε αποσβολωμένος στη μεγάλη οθόνη την πρώτη του ταινία και έκτοτε όλα αποτελούν -όπως λέμε- ιστορία. Σαν ωστικό κύμα ηλέκτρισε τα σωθικά του, καθόρισε τον βίο του με άξονα περιστροφής το σινεμά και γύρω από αυτό τις φιλίες, τους έρωτες, τη σχέση του με την οικογένεια και την ίδια τη ζωή του, προτιμώντας να την καταγράφει και να την «μοντάρει» όπως εκείνος επιθυμεί πίσω από μια κάμερα, κάνοντάς τον έναν ικανό επαΐοντα που στα 75 του χρόνια να μπορεί να την διηγηθεί με τέτοια φρεσκάδα, μαγεία και συναίσθημα να υπερχειλίζει σε κάθε ενσταντανέ, σε κάθε φιλμικό καρέ που ξεγελάει το μάτι. Την 7^η τέχνη την οποία υπηρετεί απρόσκοπτα εδώ και μισό αιώνα την έχει κάνει προσβάσιμη με τον τρόπο του σε όλους και αυτό είναι το μεγαλύτερο επίτευγμά του, πράγμα που αναγνωρίζεται ακόμα και από τους επικριτές του.

Στο «Fabelmans» δεν έρχεται να αποδείξει κάτι που δεν ξέρουμε ως προς την αφηγηματική και τεχνική του κατάρτιση, ικανότητες που μπορούν να συναχθούν από πλειάδες ταινιών που ήδη έχει κάνει με τρομερή εισπρακτική και καλλιτεχνική επιτυχία. Πολεμικές, ιστορικές, οικογενειακές, επιστημονικής φαντασίας και η λίστα δεν έχει τελειωμό. Ο ίδιος άνθρωπος που μας έχει χαρίσει αναμνήσεις σε οικογενειακές βραδινές μαζώξεις με συγκινητικές ιστορίες, μας θυμίζει με αυτή την ταινία ότι δεν είναι τα κοστοβόρα, εντυπωσιακά blockbuster που μας συνάρπαζαν πάντα αλλά το πηγαίο συναίσθημα που ανέβλυζαν αυτές.

Ο Spielberg διαθέτει ταλέντο στην οπτική αφήγηση μιας απλής ιστορίας που δεν έχει πάντοτε πλοία, σαγόνια, τανκ και ιπτάμενους δίσκους, αλλά είναι μια ιστορία ειπωμένη με εικόνες τόσο δυνατές και αφοπλιστικές που επισκιάζουν και την πιο δυνατή έκρηξη, την πιο καλογυρισμένη σκηνή δράσης. Όλα αυτά από έναν κινηματογραφιστή που ξέρει να χρησιμοποιεί τα κινηματογραφικά κλισέ καλύτερα και ειλικρινέστερα από τον οποιονδήποτε, όχι επειδή «εφηύρε τον τροχό» -εξάλλου και ο ίδιος αποδέχτηκε τις αδύναμες κινηματογραφικά στιγμές του και πάντα επανερχόταν πιο θαλερός- αλλά διότι δεν φοβόταν να εκτεθεί σε μεγάλης κλίμακας ταινίες σε μαζικό κοινό με τον κίνδυνο να χαρακτηριστεί «mainstream», λες και δεν είναι τίτλος τιμής.

Αν δεν αποτύχεις ποτέ σημαίνει ότι δεν προσπάθησες και δη όταν άοκνα γυρίζεις ταινίες με τέτοια συνέπεια και συχνότητα για δεκαετίες. Ο Spielberg όμως ξεχωρίζει διότι είναι ένας σκηνοθέτης ο οποίος με οποιοδήποτε είδος καταπιάνεται το κάνει με έναν πανανθρώπινο, ενωτικό τρόπο και αν ξέρει να «χτυπάει» στο θυμικό (λόγος για τον οποίο πολλές φορές έχει κατηγορηθεί -ότι δηλαδή παραζαχαρώνει) τόσο πετυχημένα, τότε σημαίνει ότι είναι άριστος στην δουλειά του. Και όταν λέμε ότι οι ταινίες του αφορούν όλους, κυριολεκτούμε. Από παιδί μέχρι υπερήλικας, από ένας απλός άνθρωπος που δεν βλέπει ποτέ ταινίες και δεν μπορεί να ονοματίσει έναν σκηνοθέτη και έναν τίτλο ταινίας, μέχρι κινηματογραφικές σχολές που διδάσκουν καρέ καρέ ολόκληρες σεκάνς του, αναλύοντας τον τρόπο που χορογραφεί τις σκηνές και κινεί την κάμερα με τρομερή σχολαστικότητα την οποία δεν αντιλαμβάνεται ένα απροπόνητο μάτι. Ένας σκηνοθέτης που έχει καταφέρει να τον θαυμάζουν θεατές όλων των κατηγοριών για τους δικούς του υποκειμενικούς λόγους ο καθένας και σίγουρα θα βρει κομμάτια του μέσα που θα του ψηλαφίσουν τα πιο γλυκά συναισθήματα, θα του προκαλέσουν μια έκλυση σεροτονίνης μετά από κάθε προβολή.

Στην μεταπολεμική Αμερική του 1952, ο μικρός Sammy (ή Spielberg -το ίδιο κάνει) πριν από την έναρξη της πρώτης ταινίας που πρόκειται να ξεκινήσει οσονούπω, εκφράζει στους γονείς του έξω από το σινεμά τους φόβους του, την αγωνία, την άγνοια του αυτού που έρχεται, φοβάται και ανυπομονεί ταυτόχρονα. Ο χαριτωμένος μπόμπιρας είναι σαν να διαβουλεύεται με τους γονείς του τη στιγμή που «συλλαμβάνεται» για το αν πρέπει να συμβεί και πώς θα έρθει σε τούτο τον τρομακτικό κόσμο. Καθησυχάζοντάς τον εκείνοι θα τον προετοιμάσουν για αυτό που θα θωρήσει ως ένα οπτικό υπερθέαμα, ότι θα είναι κάτι το συγκλονιστικό, θα του μιλήσουν για την μαγεία του κινηματογράφου, την αλησμόνητη δύναμη των εικόνων.

Από την μια η μητέρα του, θα του πει ότι είναι μια ονειρική εμπειρία και θα τον παρακινήσει να τη βιώσει όσο πληρέστερα μπορεί, ότι πρόκειται να νιώσει συναισθήματα έντονα και ζεστά, ενώ ο πατέρας του θα του εξηγήσει επιστημονικά και με βαρετές λεπτομέρειες για ένα παιδί τι είναι αυτό που λέγεται φιλμική πράξη, το τεχνολογικό θαύμα που ονομάζεται κινηματογράφος από την τεχνική του σκοπιά. Έτσι ξεδιπλώνεται και το κοσμοείδωλο αλλά και οι ιδιότητες των δύο γονιών του, παρουσιάζοντάς μας εξαρχής αποχρώσες ενδείξεις για τη ψυχοσύνθεση του παιδιού και το μέλλον που θα ακολουθήσει.

Ο πατέρας του, Burt (Paul Dano), είναι ένας ορθολογιστής-πραγματιστής ιδιοφυής επιστήμονας και σπουδαίος μηχανικός υπολογιστών, ενώ η μητέρα του, Mitzi (Michelle Williams), ένα κινούμενο συναίσθημα, μια παλλόμενη ψυχή, κάποτε πιανίστρια αλλά πλέον νοικοκυρά με απωθημένα καριέρας που δεν κυνήγησε για δικούς της λόγους. Ωστόσο, μεταξύ τους υπάρχει αληθινή αγάπη και δεν διστάζουν να το εκδηλώσουν μπροστά στα παιδιά τους αλλά και να το μεταδώσουν μεταξύ τους σε κάθε ευκαιρία. Παρά την εκ διαμέτρου αντίθετη φύση τους, ο ένας συμπληρώνει τον άλλον ή μάλλον έτσι όλα δείχνουν.

Το τρομακτικά όμορφο σοκ που έπαθε o μικρός από τη θέαση της ταινίας και μετά και από το οποίο δεν ανένηψε ποτέ (ευτυχώς για εμάς), ήταν στη σκηνή από την ταινία «The Greatest Show on Earth» όπου ένα τρένο εκτροχιάζεται και συγκρούεται με ένα άλλο όχημα (εξαιρετική αναφορά και στην πρώτη ταινία της ιστορία του κινηματογράφου «The Arrival of a Train» των αδερφών Lumiere, το 1896). Σαν κοσμογονική σύγκρουση big bang γεννήθηκε και μέσα του η λατρεία για το σινεμά, η εμμονική ανάγκη αναπαράστασης αυτού που είδε στο δωμάτιό του με ένα αυτοσχέδιο σκηνικό-μινιατούρα και με πρώτο θεατή φυσικά την μητέρα του που αφύπνισε και σε αυτή το πάθος για δημιουργία. Επειδή αυτή η τέχνη απαιτεί συναίσθημα, καλλιτεχνικό ταλέντο αλλά και δεξιοτεχνία, δεν είναι τυχαίο ότι ο ίδιος διαθέτει τα τέλεια γονίδια για να συνδυάσει τον ιδανικό σκηνοθέτη.

Ο Spielberg περίμενε τον θάνατο των γονιών του για να μας αφηγηθεί με σεβασμό την ιστορία της οικογένειάς του, προσπαθώντας μέσα από αυτήν να αποτυπώσει κάτι στο οποίο και ο ίδιος θα επιστρέψει μετά από τόσα χρόνια στο δικό του εικονογραφημένο «ημερολόγιο», όπου ως μικρός Spielberg παραδόθηκε ανεπιστρεπτί μπροστά από την οθόνη και αργότερα πίσω από την κάμερα, ξεκινώντας με πάθος να κινηματογραφεί με φίλους του από την προσκοπική λέσχη lowbudget ταινιάκια με πολύ μεράκι τα οποία πρόβαλλε στον προτζέκτορα, εισπράττοντας επαίνους από όλους.

Σε μια αριστουργηματική σκηνή κάπου στα 17 του, όσο μόνταρε το φιλμ από τα πλάνα μιας εκδρομής με την οικογένειά του στην εξοχή, θα εντοπίσει σε αυτά κάποια καθόλου αθώα βλέμματα και χειρονομίες της μητέρας του με τον καλύτερο φίλο του πατέρα του, γεγονός που συντελέσει στο να γκρεμιστεί ο κόσμος του, θα τον ταρακουνήσει συθέμελα, θα νιώσει προδομένος, εξοργισμένος, μη μπορώντας να το διαχειριστεί αλλά και να πει με λέξεις αυτό που νιώθει στη μητέρα του. Ο καλύτερος τρόπος να της το δείξει είναι ο ίδιος άφατος τρόπος με τον οποίο το ανακάλυψε, μέσα δηλαδή από την ταινία, στο καλλιτεχνικό του ορμητήριο-δωμάτιο, να δει εκείνη τώρα αυτό που ήδη έχει καταγραφεί στο φιλμ, ως ένα αδιάσειστο στοιχείο που δεν χωράνε ερμηνείες. Κλείνοντάς την στη ντουλάπα του που έχει μετατρέψει σε μίνι σινεμά ιδιωτικής θέασης θέλοντας να της δείξει το σοβαρό λάθος της, αισθάνεται την απογοήτευση αλλά ταυτόχρονα και την συναισθηματική του σύνδεση και συγκατάβαση για την απωθημένη ζωή της που την οδηγεί μαζί με τα ωραία και στα αλλόκοτα, τα απερίσκεπτα.

Ο (εβραϊκής καταγωγής) Αμερικανός σκηνοθέτης και παραγωγός δεν κάνει μια ταινία για να αυτοπροβληθεί ούτε και για να κρίνει κανέναν, αλλά αντιθέτως αφηγείται την ιστορία της οικογένειάς του με τρομερή ευλάβεια και στοργικότητα, τα απωθημένα και παράπονά του, τα τραύματα που τον σημαδέψαν και μετουσιώθηκαν σε δημιουργία. Η κάμερα ήταν μια αλοιφή της οποίας οι επουλωτικές ιδιότητες ήταν το έναυσμα για να κατασκευάσει ιστορίες φανταστικές προκειμένου να διορθώσει τις πραγματικές, σαν ένα παλίμψηστο που γράφει και σβήνει τα περιττά και ξανά από την αρχή μέχρι να βγει το αποτέλεσμα που επιθυμεί.

Ένας πολύ ισορροπημένος νεαρός που παίζει τον ρόλο ηνίοχου του Πλάτωνα προσπαθεί να χαλιναγωγήσει το θυμοειδές και το λογιστικό που συμβολίζουν οι δύο γονείς του αντίστοιχα. Τελικά έρχεται σε μια συμφιλίωση μαζί τους, αποδέχεται τις ατέλειές τους, αποφασίζει οριστικά και αμετάκλητα να ακολουθήσει την καριέρα του σκηνοθέτη με όλους τους ύφαλους που θα βρεθούν στο διάβα του, σε μια βιομηχανία που ίσως τον κατασπαράξει αλλά και με την πιθανότητα να καταφέρει να κατισχύσει (όπως και έγινε). Όπως θα δούμε και στην πολύ όμορφη τελική σκηνή αρκεί να περάσει από το γραφείο του καλύτερου σκηνοθέτη όλων των εποχών (δεν θα αποκαλύψουμε ποιος) για να κάνει τα πρώτα του βήματα σε αυτό το μακρύ ταξίδι, ακούγοντας και τηρώντας προσεκτικά την μία και μοναδική συμβουλή που θα του δώσει και το τελευταίο κάδρο να μην τοποθετεί τον ορίζοντα στη μέση διότι πολύ απλά είναι… βαρετό!