***Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη***

Παντού στους δρόμους συζητούν για τον πόλεμο που ξεσπά με αφορμή την δολοφονία του Αρχιδούκα. Ο Τζον Ντος Πάσος βρίσκεται εκεί, βαλμένος πίσω από την εφημερίδα του, ένας παρατηρητής του μέλλοντος που καταγράφει ιστορίες στο μεγάλο  βιβλίο του αμερικανικού αιώνα.

Οι γλυκόπικρες στάρλετ λιώνουν κάτω από τα φλας με μια ελπίδα στην καρδιά. Ο Τζον Ντος Πάσος βρίσκεται εκεί, σημειώνει χαρακτήρες και σκιές από έναν βίο που ανασαίνει στο περιθώριο της εθνικής μελαγχολίας, που αντέχει, ερωτεύεται, γίνεται κομμάτια, πάντα μακιγιαρισμένος, γεμάτος επινοητικότητα. Ο Ντος Πάσος με το πούρο του, σαν ένα ποταμόπλοιο που γυροφέρνει τις ακτές, βρίσκεται εκεί για να σημειώσει τα ονόματα, τις σχέσεις που τελειώνουν, την ουγγιά που καταγράφει άνοδο στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης. Αυτός που με τρία μυθιστορήματα κατέκτησε μια θέση στο πλοίο της αιωνιότητας, αυτός θα μπορούσε να νιώσει  την απελπισμένη γυναίκα από σκόνη στις φωτογραφικές μαρτυρίες του κραχ.

Στην είσοδο των εργοστασίων που αναλαμβάνουν να στηρίξουν την αμερικανική εποποιία βρίσκεται ο Ντος Πάσος. Σημειώνει τους μορφασμούς, τις δευτερεύουσες σκηνές, τις χειρονομίες, τους ανθρώπους του κόμματος και εκείνους που πονάνε για μια αγάπη. Οι χαρακτήρες του τριγυρνούν σε μια Αμερική που ετοιμάζεται για το μεγάλο της ουρλιαχτό και εκείνος δεν μπαίνει καν στον κόπο να ερμηνεύσει την θέση τους. Ο κόσμος για τα μεγάλα μυθιστορήματα υπήρξε άλλωστε μοιραίος και οικείος. Ο Τζον Ντος Πάσος πίσω από την ημερήσια αρθρογραφία σημειώνει ιδιοφυείς λεπτομέρειες. Με ένα όργανο τεταρτοκύκλιο σημειώνει την θέση μιας ολόκληρης κοινωνίας. 42 ος Παράλληλος, ακριβώς εκεί.

Κάθε φορά που με μια αφορμή κάποιος αναφέρει την λέξη Μανχάταν, νιώθω μια απέραντη μελαγχολία καθώς ονειρεύομαι τους παρίες της ζωής που δεν ξεδίψασαν από το θαύμα της πατρίδας τους. Μα ο Τζον Ντος Πάσος ήταν εκεί και είναι μια παρηγοριά να σκέφτεται κανείς πως στάθηκε το υλικό για έναν σπουδαίο μυθιστοριογράφο. Σαν σήμερα, το 1896 γεννιέται ο Τζον Ντος Πάσος . Η ίδια η ζωή των ηρώων του είναι το τελευταίο τους καταφύγιο. Πρόκειται για ανθρώπους που έχουν προδοθεί.

Η Αμερική του ξεδιπλώνεται σαν ένα άθροισμα από σώματα και πολιτείες που ελίσσονται. Πρόκειται για μια εποχή στην κόλαση που ξαναγράφεται. Ο μικρός Αρθούρος μας έδειξε τον τρόπο και χάθηκε στα ακρωτήρια. Απομένουν τα πρόσωπα του Ντος Πάσος που ρίχνονται στα θηρία όπως ο νεαρός ποιητής ρίχνεται στις οπλές των αλόγων. Δεν υπάρχει κανένας Θεός στα μυθιστορήματα του Τζον Ντος Πάσος, μονάχα ελευθερία και η μυρωδιά της καθημερινής πορνογραφίας που μετατρέπεται σε μια συναλλαγή, σε μια χειρονομία, μια πράξη βίας. Μια χώρα γεμάτη Κύκλωπες και Λαιστρυγόνες και κάτω, στο επίπεδο της ζωής που σκαρφίζεται ένα σωρό τεχνάσματα για να κρατηθεί όρθια, πάντα ο Οδυσσέας, πολυμήχανος και εφευρετικός, απόκληρος, εραστής, πένης και προδομένος. Τον λένε Άντι, Χερφ, Έλι, Τζέιν, Τζόρτζι. Τώρα το θαύμα έχει τελειώσει και ο σπουδαίος μυθιστοριογράφος που σημάδεψε την παγκόσμια λογοτεχνία το επισημαίνει στις σελίδες των βιβλίων του. Ο θαυμάσιος λαχανόκηπος της Αλίκης έχει μετατραπεί σε μια άσχημη αυλή, με σωρούς σκουπίδια και άγονες μέρες, ώρες εγκατάλειψης. Το πανέρι της Αμερικής είναι άδειο και αυτό είναι το μεγάλο κόλπο που στάθηκε η αφορμή για το αναπαραστατικό έργο της καθημερινής περιπέτειας που ανέλαβε να φέρεις εις πέρας μαζί με τον Γκάτσμπι και άλλους. Τα πρόσωπα του όμως δεν στέκουν όπως οι ήρωες, το οίδημα της μελαγχολίας που προκαλούν οι εθνικοί δείκτες εξελίσσεται μυστικά εντός τους, σαν μια σπάνια, θανατηφόρα ασθένεια.

Η σπασμένη γοητεία συνιστά αναπόσπαστο στοιχείο της ταυτότητας του έργου του Ντος Πάσος. Παθιασμένοι με το ποτό, κατεστραμμένοι, πρώην κατάδικοι και τυχοδιώκτες που γυρεύουν απελπισμένα το πώς και το γιατί στο μοντέρνο Ελ Ντοράντο, κορίτσια που έχουν ξεμακρύνει από το όνειρό τους και τώρα σκοτώνουν τον καιρό τους, ερωμένες κάτι άτυχων παλικαριών. Και άλλες πάλι να γερνούν από σελίδα σε σελίδα με έναν άτυχο ή και περισσότερους γάμους στο βιογραφικό τους και γρήγορες συνευρέσεις σε δωμάτια γεμάτα υγρασία και απόγνωση, δίχως προσευχή. Κανείς δεν γνωρίζει τον τρόπο άλλωστε να το κάνει. Χιλιάδες μάτια ταύρων στην αρένα των μεγάλων, αστικών κέντρων, όπως τώρα έτσι και τότε, κάτω από τα εξώφυλλα που στάζουν τις λέξεις κρίση και τιμή, στην καρδιά ενός αιώνα που γεννά πολέμους και αίμα. Και όμως στα κορίτσια που παλεύουν, στις στάρλετ που χαμογελούν με φως είκοσι αστεριών, στους εργάτες που σέρνουν την ζωή και τους μέθυσους που πνίγονται στο φτηνό ουίσκι, στους καλύτερους και τους χειρότερους εκεί έξω, που στήνουν μάχες με το πρόσχημα του κόσμου, στους χιλιάδες ταξιδιώτες που κυνηγούν μια τύχη, ο Τζον Ντος Πάσος αντικρίζει εκείνους που μπορούν και λυγίζουν τα εμπόδια του κόσμου. Πραγματικούς ήρωες και γυναίκες που ομορφαίνουν τις μεγαλουπόλεις, ανθρώπους ολομόναχους, δοσμένους στον αγώνα να στήσουν όρθια την ζωή τους. Να ένα σκοπός ιερός και εκεί πάντα ο Ντος Πάσος, ένας από τους μεγάλους, έτοιμος πάντα να καταγράψει εκείνους τους άγιους και τους αγέρωχους, με μια θαυμάσια αίσθηση του μέτρου που επιβάλλει η συνύπαρξη της επικαιρότητας με την αιωνιότητα της ανθρώπινης προσπάθειας.

Τα μυθιστορήματα του Ντος Πάσος συνιστούν ένα είδος συλλογισμού. Απέναντι στον κόσμο που είχε αρχίσει να δείχνει τις προθέσεις του, σε αυτήν την ανθρωπότητα εκεί έξω, που με την αρχαία αγάπη τη για εφόδιο, κατορθώνει και επιβιώνει. Η λογική της δεν κοστίζει τίποτε, πουλιέται παντού εκεί έξω.

Αφορμή για αυτό το σημείωμα δεν υπήρξε το γεγονός πως σαν σήμερα γεννήθηκε το μακρινό 1896 ένας συγκλονιστικός μυθιστοριογράφος, ικανός να διασώσει μια θεσπέσια και αντιπροσωπευτική ψυχογραφία μιας ολόκληρης χώρας. Μα πως παραμένει επίκαιρος, απλός και κριτικός, έτοιμος να αρνηθεί την Αμερική του καινούριου αιώνα και να απαντήσει στο ερώτημα για την ύπαρξή της και το περίφημο ηθικό δίλημμά της. Μια κοινωνία αθεράπευτη και την ίδια στιγμή μια φόρμα αντικειμενική και όχι ατομική, ένα σχήμα κοινό συναντιούνται στα βιβλία του Τζον Ντος Πάσος.

Με τον δικό του τρόπο στην έξοχη μετάφραση της Τρισεύγενης Παπαϊωάννου, «Μεσημέρι στη Γιούνιον Σκουέρ. Ξεπούλημα λόγω μετακόμισης. ΚΑΝΑΜΕ ΦΟΒΕΡΟ ΛΑΘΟΣ. Γονατισμένα στην γεμάτη σκόνη άσφαλτο μικρά αγόρια γυαλίζουν παπούτσια, χαμηλά παπούτσια, καφέ παπούτσια, μποτίνια, παπούτσια με λουράκι. Ο ήλιος λάμπει σαν πικραλίδα την μύτη κάθε γυαλισμένου παπουτσιού. Αποδώ φιλαράκο, κύριε, κυρία, μαντάμ,στο βάθος του μαγαζιού η νέα μας σειρά με φαντεζί τουίντ, υψηλή ποιότητα, χαμηλές τιμές…Κύριε, δεσποινίδες, κυρίες, ξεπούλημα…ΚΑΝΑΜΕ ΦΟΒΕΡΟ ΛΑΘΟΣ. Πρέπει να μετακομίσουμε». Και αλλού, «χορεύουν με γεμάτα στόματα. Μπλε ελαφρύ πουλόβερ σφιγμένο πάνω σε μαύρο γυαλιστερό κοστούμι, οξυζεναρισμένες μπούκλες πάνω σε μαύρα γυαλιστερά μαλλιά». Ένας κόσμος με τις λεπτομέρειές του απαστράπτουσες, να κερδίζουν στα σημεία τις εξωφρενικές πλοκές και τις δήθεν μαρτυρίες. Και ένας συγγραφέας απογοητευμένος όπως τόσοι, να γράφει με υλικό του τα κουρέλια ενός οράματος, ως το τέλος της ζωής του. Και, «δεν δείχνει να θυμάται τίποτε, δεν υπάρχει μέλλον, υπάρχει μόνο το τυλιγμένο στην ομίχλη ποτάμι και το πορθμείο, που προβάλλει τεράστιο με τα φώτα του στην σειρά, σαν νέγρικο χαμόγελο». Τέτοιες στιγμές υπάρχουν μονάχα στον κόσμο που δανείστηκε και τόσο έξοχα μετέφρασε με την πηγαία του γραφή ο Τζον Ντος Πάσος.

Το σημαντικότερο έργο του John Dos Passos κατά πολλούς κριτικούς, το Manhattan Transfer είναι μια «εξπρεσιονιστική απεικόνιση της Νέας Υόρκης» (New York Times) της δεκαετίας του 1920 που περιγράφει εξίσου τις ζωές των χρηματιστών και των μεταναστών που πάλευαν να τα βγάλουν πέρα. Από τη 14η οδό ως το Μπάουερι, το φημισμένο εστιατόριο Delmonico’s ως το υπογάστριο του παραλιακού δρόμου της πόλης, ο Dos Passos καταγράφει τις ζωές των ηρώων του που πασχίζουν να ενσωματωθούν στη σύγχρονη εποχή προτού εκείνη τους κατασπαράξει.

Σχεδόν εκατό χρόνια από την πρώτη έκδοση του βιβλίου, το Manhattan Transfer εξακολουθεί να αποτελεί ένα αριστούργημα της σύγχρονης λογοτεχνίας και έναν διαρκή φόρο τιμής στις δύο όψεις του αμερικάνικου ονείρου.

Ακολουθήστε τo Literature.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλα τα νέα για τον πολιτισμό και την επικαιρότητα από την Ελλάδα και τον Κόσμο.