Εξόδιος λόγος, γράφει η Λίνα Πανταλέων [Πάνω στα ποτάμια που κυλούν, Αντόνιο Λόμπο Αντούνες]
«ούτε ένα ουρλιαχτό παρά τα τόσα ουρλιαχτά» Ένα σπαρακτικό, αβάσταχτο ημερολόγιο, ένα χρονικό οδύνης, το μαρτύριο ενός σώματος που καταρρέει, αφήνοντας αφύλαχτο τον νου. Ο σπουδαίος Πορτογάλος συγγραφέας και ψυχίατρος Αντόνιο Λόμπο Αντούνες (Λισαβόνα, 1942) μεταστοιχειώνει το βίωμα της ασθένειας σε καθηλωτικό λογοτέχνημα. Τον Μάρτιο του 2007, διαγνωσμένος με καρκίνο, υπεβλήθη σε εγχείρηση και […]
Ο θάνατος και η Κόρη, γράφει η Λίνα Πανταλέων [Άλμα, Χρήστος Χρυσόπουλος]
«Είναι αυτή η δυσδιάκριτη θλίψη που ενυπάρχει στα πάντα και θολώνει την άκρη του ματιού». Η Άλμα είναι ένα κορίτσι που γεννιέται σε έναν απόκοσμο τόπο. Η γέννησή της είναι γεγονός, εξονυχιστικά μάλιστα καταγεγραμμένο στις σελίδες, ο χρόνος, όμως, δεν την ορίζει. Μόνον ο χώρος. Εκεί όπου χωρά. Ζει μέσα σε επτά αγκαλιές, […]
Cuchillo jamonero, γράφει η Λίνα Πανταλέων [Η Σέιομπο πέρασε από εκεί κάτω, László Krasznahorkai]
«Συγκαλυμμένο στην ουσία, εκφρασμένο στην εμφάνιση» Εδώ κάτω σπαράζουμε από τον πόθο του τέλειου, της τέλειας εκπλήρωσης. Στρέφουμε τα μάτια μας στον ουρανό και μας συντρίβει η αδιάνυτη απόσταση. Εκεί πάνω αναζητούμε τη μυστική έκσταση της ομορφιάς. Έκπτωτη εδώ κάτω, η ψυχή αναρριγεί ανακαλώντας τα ουράνια στερεώματα, νοσταλγώντας μια λάμψη διαφορετική από αυτή […]
Εγκλήματα με θέα θάλασσα, γράφει η Λίνα Πανταλέων [Άρθρο 353 του Ποινικού Κώδικα, Tanguy Viel]
«… η σειρά των γεγονότων ήταν επίσης το άθροισμα όσων παραλείψαμε και απαρνηθήκαμε και δεν εκπληρώσαμε…» Το μυθιστόρημα του Τανγκύ Βιέλ (Βρέστη, 1973) ξεκινά μετά την απονομή της δικαιοσύνης, μολονότι κατακλείδα του είναι μια ετυμηγορία, το άρθρο 353 του Ποινικού Κώδικα. Τρεις είναι οι δικαστές του βιβλίου. Ο δικαστής, ένα ανώνυμο πρόσωπο, […]
Οι Γερμανοί, το σαπούνι και η κάθαρση, γράφει η Λίνα Πανταλέων [Το σαπούνι, Φρανσίς Πονζ]
«Μην έχετε καμιά αμφιβολία, το σαπούνι δεν είναι παρά ένα πρόσχημα. Καταφέρατε ποτέ να το φανταστείτε αλλιώς;» Ό,τι λέγεται για το σαπούνι, δεν αφορά το σαπούνι. Ο Φρανσίς Πονζ (Μονπελιέ, 1899-1988) γράφει την ιδιότυπη μονογραφία του το 1967. Πάνω από είκοσι χρόνια μετά την αποκάλυψη της τερατωδίας του Άουσβιτς. Ωστόσο, ήδη […]
Τα λόγια των άλλων, γράφει η Λίνα Πανταλέων [Περίγραμμα, Rachel Cusk]
«Όμως όλα σιγά σιγά καταρρέουν, όσο κι αν προσπαθείς να το εμποδίσεις». Οι ιστορίες των άλλων είναι επικίνδυνες, γιατί εγκιβωτίζουν το πρόσωπό μας. Ανοίγουν ρωγμές στη συνοχή της ύπαρξής μας. Ακούγοντας τις λέξεις του άλλου τον υποδεχόμαστε στη ζωή μας και συνάμα αναζητάμε σε αυτές κάτοπτρα για να ακουμπήσουμε τον εαυτό […]
Το στέγνωμα των δακρύων, γράφει η Λίνα Πανταλέων [Ο καιρός της παρηγοριάς, Michaël Fœssel]
«Τη στιγμή που έγιναν αδαείς, οι παρηγοριές μας απέκτησαν το δικαίωμα να είναι εφευρετικές». Ζούμε σε καιρούς απαρηγόρητους, απένθητους. Έχουμε πλέον μάθει πως είμαστε ανίκανοι να αντέξουμε την επίγνωση της ανυπαρξίας, το βάσανο της θνητότητας, την απροσδιοριστία της ύπαρξης, τον πόνο, τον πόθο της χαμένης, προπατορικής ευτυχίας. Στις πιο απελπισμένες στιγμές […]
Η νόσος της αθανασίας, γράφει η Λίνα Πανταλέων [Οι άνθρωποι στα δέντρα, Hanya Yanagihara]
Η αλαζονεία της επιστήμης, το επίμονο, αδιάκριτο βλέμμα της στο μυστήριο των έμβιων όντων, η αλυσιτελής αναμέτρησή της με τη θνητότητα και την ηθική, η ύβρις του ονείρου της αθανασίας και η νέμεση του θανάτου, συναποτελούν τα προεξάρχοντα ζητήματα στο συναρπαστικό βιβλίο της Χάνια Γιαναγκιχάρα. Η ιατρική επιστήμη, προορισμένη να συντρέχει και να θεραπεύει το […]
Η οδύσσεια της ελπίδας, γράφει η Λίνα Πανταλέων [Το τανγκό του Σατανά, László Krasznahorkai]
«Τα πράγματα που ξεκινούν άσχημα, τελειώνουν κι άσχημα. Μεταξύ των δύο, όλα πηγαίνουν θαυμάσια». Δεσμώτες ενός αποψιλωμένου, κατεστραμμένου τοπίου, αλωμένου από μια σαρωτική αναρχία, έρμαια του ακατάσχετου πανικού και της απόγνωσής τους, τσακισμένοι και ταπεινωμένοι, ανιστορικοί, ήτοι ανέστιοι από Ιστορία, οι ήρωες του Λάσλο Κρασναχορκάι πρωτοστατούν σε μια υπερχρονική τραγωδία, την τραγωδία της […]
Ο μετρ της μνήμης, γράφει η Λίνα Πανταλέων [Ναρκωμένες αναμνήσεις, Πατρίκ Μοντιανό]
«η ζωή μας είναι έρμαιο κάποιων σιωπών» Έρημοι δρόμοι, στοιχειωμένοι από απουσίες, σκιές που ανασαλεύουν στο ημίφως, καγκελόπορτες προ πολλού κατεδαφισμένες, σπίτια νεκρών, διαδρομές που είναι άλλοτε φυγές και άλλοτε επιστροφές, και πάνω απ’ όλα, πρώτα απ’ όλα, το Παρίσι, κατοικημένο από αλησμόνητα φαντάσματα που σπινθηρίζουν στη μνήμη ενός νυχτερινού περιπατητή. Ο Πατρίκ […]
Η αποτυχία μιας φωνής, γράφει η Λίνα Πανταλέων [Τα κατά Α.Γ. πάθη, Κλαρίσε Λισπέκτορ]
«Το να χάνεσαι σημαίνει το να βρίσκεις κι αυτό που βρίσκεις να μην ξέρεις καν τι να το κάνεις» Η Α.Γ. δεν ξυπνά ένα πρωί μεταμορφωμένη σε κατσαρίδα. Ένα πρωινό βλέπει μια κατσαρίδα και μεταμορφώνεται. Ακριβέστερα, την αναπάλλει ακαριαία και σφοδρά ο πόθος της μεταμόρφωσης, της διαφυγής από την ανθρώπινή της κατάσταση. Η […]
Επιθυμίες θανάτου, γράφει η Λίνα Πανταλέων [Gravesend, Γουίλιαμ Μπόυλ]
«Τα πάντα έχουν κάποιου είδους θλίψη» Στην ταινία «Shame» (2011) του Στιβ Μακ Κουίν, η πρωταγωνίστρια, λίγα λεπτά πριν κόψει τις φλέβες της, αφήνει στον τηλεφωνητή του αδελφού της το εξής μήνυμα: «Δεν είμαστε κακοί άνθρωποι. Απλώς είμαστε από ένα κακό μέρος». Οι φράσεις αυτές θα μπορούσαν να βρίσκονται στην προμετωπίδα του σπαρακτικού μυθιστορήματος […]
Αναθηματική μνήμη, γράφει η Λίνα Πανταλέων [Ένα πεντιγκρί, Πατρίκ Μοντιανό]
Είμαι ένας σκύλος που παριστάνει ότι έχει πεντιγκρί. Η γραφή του Πατρίκ Μοντιανό εκδιπλώνεται σαν ένα όνειρο της μνήμης. Θραύσματα βιωμάτων προβάλλουν στο χαρτί σκιασμένα από το ημίφως του περασμένου χρόνου, εξορυγμένα από τα συντρίμμια του φαντασιώδους τόπου της παιδικής ηλικίας, για να διαχυθούν ύστερα σε αναπεπταμένα τοπία που σβήνουν σε έναν […]
Αραβοϊσραηλινή σχιζοφρένεια, γράφει η Λίνα Πανταλέων [Αραμπέσκ, Αντόν Σαμάς]
«Ένα κομμάτι της μοίρας των Παλαιστινίων ικανό να μπερδέψει ακόμη και τον βασιλιά Σολομώντα» Φράσεις που πλέκονται σε αραβουργήματα, που περιδινούνται σε στροβίλους και ελίσσονται γύρω από ιστορίες ελλειπτικές για να παρεισδύσουν σε μια άλλη, ομόκεντρη αφήγηση. Φράσεις σαν κομήτες, που έλκονται αλλά και εξωθούνται από τη βαρύτητα της κάθε ιστορίας. Συγχορδίες φράσεων […]
Οι δράκοι των παραμυθιών, γράφει η Λίνα Πανταλέων [Το βουνό των πελαργών, Μίροσλαβ Πένκοφ]
Πόσο εύκολο ήταν ν’ αλλάξεις τον κόσμο. Το μόνο που χρειαζόταν ήταν ν’ αλλάξεις τον τρόπο που τον βλέπεις. Τα παραμύθια μάς γιατρεύουν από την πραγματικότητα. Είναι τα ξόρκια που λέμε για να κατευνάσουμε τους επίγειους εφιάλτες. Μια επίδειξη εξουσίας της φαντασίας έναντι της αλήθειας. Όνειρα γλυκά ώστε να ζήσουν όλοι καλά και […]
Προσευχή από μουσική, γράφει η Λίνα Πανταλέων [Να σώσουμε τον Μότσαρτ, Raphaël Jerusalmy]
«Κατά βάθος, κάθε αυτοκτονία βάζει τέλος σε κάτι παράλογο». Ο Αυστριακός μουσικοκριτικός Ότο Στάινερ σκέφτεται για πρώτη φορά την αυτοκτονία στις 25/9/1939. Στις 20/12/1939 η σκέψη ξεκαθαρίζει, αλλά απομένει το ζήτημα του τρόπου. «Να τελειώνω. Αναρωτήθηκα πώς. Να μεθύσω και να πέσω σ’ ένα ποτάμι. Ολόγυμνος. Ή από το παράθυρο. Τα ποτάμια είναι […]
Όλος αυτός ο χρόνος, γράφει η Λίνα Πανταλέων [Άσωτοι, Γκρεγκ Τζάκσον]
Ο χρόνος έπρεπε να γεμίσει, με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο. Τι φοβερή υποχρέωση! Οι στιγμές συνέχιζαν να έρχονται, η μία μετά την άλλη, και μετά άλλη μία, και μετά άλλη μία, δημιουργώντας ακαταπόνητα τον χρόνο, και «μερικές φορές από το χάος ξεπηδούσε η τάξη», αλλά και πάλι «ένα σωρό πράγματα […]
Καντίς για τα κίτρινα αστέρια στον ουρανό, γράφει η Λίνα Πανταλέων [Γκόλεμ, Πιερ Ασουλίν]
«Ποιος όμως θα μπορούσε να μας διδάξει καλύτερα από ένα αόρατο χέρι, αυτό το υπέροχο άγνωστο χέρι που βάζει ένα βιβλίο μπροστά στα μάτια μας, εκεί που δεν το περιμένουν, οι σελίδες του οποίου φωτίζουν τα κατάβαθα της νύχτας μας και η ανάμνησή του ήδη μας θαμπώνει την αυγή;» Πιερ Ασουλίν, Οι βίοι του […]
Ταξίδι στο τέρμα του τίποτα, γράφει η Λίνα Πανταλέων [Μοτέλ Μορένα, Αλέξης Σταμάτης]
«Για τον καθένα υπάρχει κάτι κρυφό, απερίγραπτο ίσως, κι όμως αληθινό, που περιμένει στη μαύρη φωλιά του εαυτού του. Περιμένει την κατάλληλη στιγμή για να φτερουγίσει και να ρίξει τη σκιά του πάνω στην εστία του, πάνω στα άσπρα αυγά που καρτερούν, ζεστά απ’ την προσμονή, να σκάσουν στον ήλιο. Κι όταν τελικά σπάζουν, δεν […]
Η ύβρις του ελέους, γράφει η Λίνα Πανταλέων [ Η καρδιά των πραγμάτων, Γκράχαμ Γκρην ]
«Τι παράλογο πράγμα, να περιμένει κανείς χαρά σε έναν κόσμο τόσο γεμάτο δυστυχία» Ο Χένρι Σκόμπι είναι παράλογος, αν και έχει αποποιηθεί τη δική του ευτυχία. Ο παραλογισμός του έγκειται στην αδιέξοδη, εξοντωτική του προσπάθεια να διασώσει την ευτυχία των άλλων, εκείνων που μετρούσαν περισσότερο από τον ίδιο, της Λουίζ, της Έλεν, του Θεού. Οι […]
Στην κόψη του ξυραφιού, γράφει η Λίνα Πανταλέων [Λίγη ζωή, Hanya Yanagihara]
«Αυτός είναι ο λίγος κόσμος μου, και δεν ξέρω τι να κάνω σ’ αυτό τον κόσμο». Η έμμονη ιδέα της ευτυχίας τυραννά τις ζωές μας, η ψυχαναγκαστική αναζήτησή της μας κάνει δυστυχείς. Η απώλειά της, η απιθανότητά της, η βραδυπορία της, μας στοιχειώνουν. Η προσμονή της μας αγκιστρώνει στη ζωή, μας ποντίζει στο κύλισμα του […]
Η άρνηση της χαραυγής, γράφει η Λίνα Πανταλέων [Η μελαγχολία της αντίστασης, László Krasznahorkai]
«Πείτε μου, φίλε μου, βλέπετε το ίδιο πράγμα που βλέπω κι εγώ;» Ο Γιάνος Βάλουσκα, ένα από τα πιο ποιητικά πλάσματα της λογοτεχνίας, έχει τη χάρη του βλέμματος. Το βλέμμα του αντανακλά το φέγγος μιας εκπληρωμένης προσμονής. Βλέπει πέρα από το ορατό, μακριά, εκεί όπου αστραποβολούν η πίστη, η ελπίδα, η αγάπη και […]
A to Z, γράφει η Λίνα Πανταλέων [Αλέξης Σταμάτης, Ο έβδομος ελέφαντας ]
«Η μνήμη, η μνήμη που παραβιάζει, κατακρεουργεί αναβιώνοντας το ίδιο, το ακριβότερο, το έσχατο αγαθό: εκείνο που υπήρξε». Διαβάζοντας το καταληκτικό κείμενο του Αλέξη Σταμάτη στην πρόσφατη επανέκδοση του πρώτου του μυθιστορήματος Ο έβδομος ελέφαντας (1998) επιβεβαίωσα την εντύπωσή μου πως πρόκειται στην ουσία για ένα εκτενές, αφηγηματοποιημένο ποίημα. Είναι εμφανής η επίδραση της […]
Hommage à Homère, της Λίνας Πανταλέων [ Jean-Marie Blas de Roblès, Το Νησί του Σημείου Νέμο ]
«Μας κυβερνούν παλίρροιες που δεν μπορούμε να ελέγξουμε· όμως, πού και πού, το κύμα ξεβράζει ένα ξύλο,το αίνιγμα του οποίου φαίνεται να έχει τη δύναμη να αλλάξει τον κόσμο». Είμαστε αποκυήματα ανεκπλήρωτων αφηγήσεων. Εναποθέτουμε τις ζωές μας στο όνειρο και τη φαντασία μήπως και κάποτε μπορέσουμε να αποπλεύσουμε από την πραγματικότητα που μας συνέχει. Όσοι […]
Homo homini lupus, της Λίνας Πανταλέων [Confiteor, Ζάουμε Καμπρέ]
«Θα ήταν πιο εύκολο αν δεν υπήρχαμε, κι όμως υπάρχουμε». Όταν λέμε την ιστορία μας, αφηγούμαστε πολλές ιστορίες. Στον λόγο της ζωής μας παρεισφρέουν ιστορικές παρεμβολές, παραχαραγμένες μνήμες, δάνειες αφηγήσεις, ανευόδωτα όνειρα, πικρές διαψεύσεις, προδοσίες των άλλων και δικές μας, μεταμέλειες και αλυσιτελείς εξιλεώσεις, απένθητα πένθη, πυριγενή πάθη, ακατόρθωτες αγάπες, ανεπίδοτες συγγνώμες, ασυγχώρητα […]
Λίγο μετά το παρελθόν, της Λίνας Πανταλέων
«Δεν υπάρχει αρχή. Κάθε ιστορία αρχίζει με τη φράση “Όσα έγιναν μέχρι τώρα”, και αποτελεί συνέχεια, ακόμη και όταν τιτλοφορείται: “Αυτό δεν επιτρέπεται να ξανασυμβεί!”» Η ιστορία επαναλαμβάνεται σαν φάρσα. Αυτό θα σκέφτηκε ο Βίκτορ Αμπραβανέλ πηγαίνοντας στη συγκέντρωση των παλιών του συμμαθητών, έχοντας στην τσέπη του σακακιού του μια λίστα με αριθμούς μητρώων, που […]
Το αγαπημένο μου βιβλίο, της Λίνας Πανταλέων
Δεν θυμάμαι πότε το πρωτοδιάβασα. Πάντως σίγουρα είναι από τα πρώτα βιβλία που διάβασα. Φυσικά, δεν το επέλεξα. Δεν αγόραζα βιβλία τότε. Μου το έφερε η μητέρα μου. Τυχαία η επιλογή της, είμαι σίγουρη, ωστόσο η καλύτερη. Η συγκίνηση της αρχικής ανάγνωσης δεν έχει φθαρεί παρά τα χρόνια και τις σελίδες που ακολούθησαν. Το αγαπώ […]
Όμβρια λύματα, της Λίνας Πανταλέων
«Καταιγίδα· που κατακρημνίζει, που ακρωτηριάζει, που καταστρέφει, που γκρεμίζει, που θρυμματίζει. Αστρική, αρχαία, υπερβατική. Κάθετη τομή που επιβάλλει απότομα η φύση». Νερό, ζείδωρο και καθαρτήριο, ευφραντικό και ερεθιστικό, αλλά και νερό δεινό, μνησίκακο, βαρύ, βίαιο, που καταπίπτει σε δικαίους και ενόχους σαν νέμεση, νερό παταγώδες, που ενσκήπτει μαινόμενο επί των μυθοπλαστικών κεφαλών. Ένα μεσημέρι στην […]
Άριοι και προλετάριοι, της Λίνας Πανταλέων
«Μα, διάολε, τόσο τέλεια πια είναι αυτή η Λένι; Απάντηση: σχεδόν». Σε αυτό το «σχεδόν» δεν χωρά απλώς μια αμφιβολία, αλλά και μια κατηγορηματική άρνηση, που ωστόσο ο συγγραφέας, το κεντρικό πρόσωπο του μυθιστορήματος, αρνείται μέχρι τέλους να διατυπώσει, όχι όμως και να υπαινιχθεί. Η Λένι, κρυφό αντικείμενο του πόθου του και πρόδηλο αντικείμενο […]
Λυκόφως στη ζώνη πυρός, της Λίνας Πανταλέων
«Οι άνθρωποι με ασυννέφιαστη σκέψη δεν έχουν να πούνε τίποτα» Παρατηρώντας πάνω από μισό αιώνα μετά τον θάνατό του μια παλιά του φωτογραφία ο συγγραφέας διέκρινε στο βλέμμα του «κάτι σαν ρωγμή και μέσα από αυτή έναν μακρινό συννεφιασμένο ουρανό». Ο εικονιζόμενος Δημήτρης, μολονότι είχε αποτύχει στους αιθέρες, δεν έπαψε ποτέ να νεφελοβατεί, […]